Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 47

GRÁFELDIR Á GULLÖLD OG VOÐAVERK KVENNA
Bryggjuskipid. Myndin sýnir fyrstu tilraunir við að
endurgera miðaldaskip sem fannst við uppgröft á
Bryggjunni í Björgvin.
útlöndum. Ætli Sæmundur
fróði hafi átt hafskip? Reri
hann kannski á teinæringi til
meginlandsins eða fór hann
bæði fram og aftur á selsbaki?
Ef erlendir kaupmenn hafa
ekki hafið Islandssiglingar að
marki fyrr en um 1100, eins og
líklegt er, má vera að íslend-
ingar 11. aldar hafi verið í
vandræðum með að komast
yfir íslandsála.
í fjórða lagi er á það að
benda að hugmyndin um
mikla verslunarsiglingu ís-
lendinga á 12. öld á ekki við
nægilega sterk rök að styðjast;
blómaskeiðið er talið standa
til um 1200 en hafskipa í eigu
íslendinga er einungis getið
fimm sinnum á öldinni og
aldrei eftir 1170. Þetta var Jóni
Jóhannessyni að sjálfsögðu
ljóst enda gerði hann ráð fyrir
hægfara hnignun: Um 1100
var allt í blóma, að mati hans,
árferði gott, verslun hagstæð
með vararfeldi og skinn en
síðan tók að síga á ógæfuhlið-
ina og olli mestu að bæir urðu
til í Noregi, en í þeim bjó
kaupmannastétt sem sóttist
eftir íslandsverslun og sigraði
íslendinga í samkeppni. ís-
lendingar hættu að eiga haf-
skip, urðu háðir Norðmönn-
um og það er talið hafa verið
óhagstætt þegar frá leið af því
að áhugi norskra kaupmanna
á íslandsverslun hafi dofnað.
Þegar talað er um rnikla
siglingu á 12. öld en litla á 13.
er oft vitnað til þess sem segir í
heimildum að 35 skip hafi
komið út árið 1118 frá Noregi
en íslendingar hafi hins vegar
orðið að láta sér nægja sex
skip árið 1262, sbr. Gamla
sáttmála. Jón Jóhannesson
skýrir þessa miklu siglingu ár-
ið 1118 með eftirsókn eftir var-
arfeldum og skinnavöru en
gerir þó ekki ráð fyrir að
verslunin hafi minnkað í hlut-
föllunum 35:6 enda hafi skip-
in stækkað segir hann um leið
og þeim fækkaði.28 Nýlegar
fornleifarannsóknir sýna að
til var í Noregi kaupskip við
lok 13. aldar sem mátti hafa í
íslandssiglingum og gat lík-
lega borið 180 tonn.29 Sé þess
gætt að siglingin 1118 hefur
verið óvenjulega mikil og skip
almennt sennilega smærri þá
en á 13. öld er óvíst að verslun-
in hafi dregist saman.
Þeir sem höfðu hug á því að
komast úr landi á 13. og 14. öld
hafa væntanlega oftast átt
auðvelt með að finna sér
skipsrúm. Og það hefur lík-
lega ekkert dregið úr utan-
ferðum manna, sbr. að árið
1258 fórst hér við land norskt
kaupfar á leið utan og voru á
því 100 manns.30
BLÓMI OG
HNIGNUN
Missir verslunar í hendur
Norðmönnum olli að öll sigl-
ing var bundin við Noreg en
þetta jafngilti engan veginn
menningarlegri einangrun.
Björgvin var mikill staður á
alþjóðlegan mælikvarða og
þaðan var tíð sigling suður á
bóginn. Við vitum um marga
höfðingja sem fóru til Rómar
á 13. öld og má nefna hina
helstu, Þorvald Vatnsfirðing,
Sturlu Sighvatsson, Orækju
Snorrason, Kolbein unga,
Gissur Þorvaldsson og As-
grím Þorsteinsson. Fimm ís-
lendingar amk. eru sagðir hafa
farið til Jórsala á 13. öld fram
til loka þjóðveldis.31 Það er
eins og fræðimönnum þyki
lítið til þessara ferða koma,
finnist ekki líklegt að hinn
herskái Sturla Sighvatsson
hafi td. gerst menningarlega
sinnaður í Róm, enda var
hann flengdur þar við flestar
höfuðkirkjur. En minnast má
þess að Sturla lagði mikinn
hug á að láta rita sögubækur
eftir bókum þeim sem Snorri
Sturluson setti saman, var því
ekki alveg menningarsnauð-
ur.32 Og Rómarfarinn Gissur
Þorvaldsson var djákni að
vígslu og hefur sjálfsagt ekki
gengið um með lokuð augun í
Róm. Það er fróðlegt að bera
saman ólíkt mat á þeim Giss-
uri Þorvaldssyni og afa hans
Gissuri Hallssyni. Sá síðar-
nefndi á að hafa verið vel met-
inn í Róm og hann samdi bók
Þetta vekur til
umhugsunar um
hversu örðugt hefur
verið Islendingum að
útvega sér haffær
skip á fyrri öldum,
þau varð að kaupa í
útlöndum. Ætli
Sæmundur fróði hafi
átt hafskip?
45