Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 75

w

.
vantar á, getur ekki svarað, þá
svarar það bara alls ekki
spurningaskránni, því þá er
þarna gat. Við höfum oft orð-
ið vör við það að það stendur
oft á einu eða örfáum atriðum
og fólk telur sig úr leik ef það
getur ekki svarað þeim. Mað-
ur þarf að reyna að berja þetta
niður hjá fólkinu og segja: þið
eigið bara að sleppa þessum
spurningum sem þið getið
ekki svarað og einbeita ykkur
að þeim sem þið kunnið ein-
hver svör við. Og síðan eigið
þið að bæta við því sem okkur
hefur ekki dottið í huga að
spyrja um.
Við vitum ekki alltaf hvað
við eigum að spyrja um. Eg
get nefnt svona dæmi um það
sem kom fyrir núna í vor eftir
að við fengum Orðabók Há-
skólans til að setja svör við
einni spurningaskrá inn á
textaleitarforrit af því að við
vildum prófa þetta. Og þeir
vildu líka prófa þetta, því auð-
vitað er hér hjá okkur fjöldinn
allur af orðum sem Orðabók-
in þarf að fá fyrr eða síðar. Svo
við gerðum tilraun, settum
inn svör við spurningaskrá
um hátíðar og merkisdaga, því
ég var að vinna í því þá. Og
svo þegar ég fór að fletta upp á
stikkorðinu „hvítasunnu" þá
rek ég mig á það, að einhver
maður segir að það hafi þótt
óhollt að sofa út á hvítasunn-
unni. Ekki höfðum við spurt
um þetta, ekki einu sinni
ÞórðurTómasson, sem manni
finnst að allt viti. Og ég fór að
leita í öllum þeim þjóðfræði-
legu uppsláttarritum sem ég
En svo á ári aldradra
sló þessari ágætu
hugmynd niður að
leita til Heilbrigðis-
ráðuneytisins, út frá
heiibrigðissjónarmidi
eða kannski
sálþerapísku
sjónarmiði: að tala
við fólk á
dvalarheimilum
aldradra.
Þarna var fyrirbæri
sem okkur datt ekki í
hug að spyrja um og
maður sér hvergi
bókfest.
þekkti, og hvergi nokkurs
staðar var á þetta minnst. Ég
leitaði þá meira í tölvunni og
ég var fljótlega búinn að finna
15 dæmi víðsvegar að af land-
inu þar sem þetta fyrirbæri
kom fram, að það væri ekki
hollt að sofa mikið á hvíta-
sunnunni. Þarna var fyrirbæri
sem okkur datt ekki í hug að
spyrja um og maður sér hvergi
bókfest. Þetta er dæmi um
nauðsyn þess að fólk vaði elg-
inn og segi frá ýmsu fleiru en
spurt er um.
Eru það einhver sérstök
mál eða sérstakar spurningar
sem fólk veigrar sér við að
svara?
Það er aðallega tvennt. Það
eru annars vegar hreinlætis-
mál, fólk veigrar sér stundum
við að segja hvernig hreinlæt-
isaðstaða var hér áður fyrr, og
svo náttúrlega kynferðismál-
in. Við höfðum aldrei spurt
um svoleiðis lagað, nema und-
ir rós. En þegar farið var út í
þéttbýlisskrána, þá voru við
það menn sem voru menntað-
ir í Svíþjóð og höfðu náttúr-
lega alist upp við það þar að
tala um „sexuelle problemer“
og spyrja um þau. Það var í
fyrsta uppkasti dálítið um slík
mál og við þóttumst sjá að
þetta gengi bara alls ekki.
Fólki af þessari kynslóð sem
verið var að höfða til, þætti
þetta óviðeigandi og nær-
göngult. Þetta var því ritskoð-
að svolítið, en samt sem áður
flaut sumt með. Og það sýndi
sig fljótt, jafnvel eins og þetta
var orðið saklaust að manni
fannst, að það var samt of
mikið fyrir marga, og bar
svolítið á því að menn endur-
sendu skrárnar af því þeim
fannst þarna verið að kássast
inn á einkamál fólks, sem öðr-
um kæmi ekkert við. Það er
aðallega þetta tvennt sem
manni finnst að fólk eins og
veigri sér við að tjá sig um. Jú,
það má líka segja að þetta sé
einnig dálítið í sambandi við
drykkjuskap, að það er eins
og fólk vilji ekki segja frá því
og breiði frekar yfir slíkt.
Hvernig höfum við þá
möguleika á því að nálgast
þessa málaflokka ef fólk vill
ekki svara?
Það er frekar með hinu
munnlega sambandi. Fólki
finnst kannski svolítið annað
að segja frá munnlega en að
fara að skrifa þetta allt, þenn-
an ósóma, eigin hendi. Ég sé
ekki aðra leið. En ef fólk vill
ekki segja frá þessu þá er ekk-
ert við því að gera.
/ framhaldi af þessu. Þær
upplýsingar sem koma þarna
fram, þessar heimildir sem
verða til, heldurðu að þær
komi til með að opna nýjan
heim fyrir fræðimenn þegar
þær liggja fyrir og búið er að
setja þær inná tölvu og gera
þær aðgengilegri. Eru ein-
hver ný svið sem opnast, t.d.
í sambandi við félagssögu,
hugarfarssögu, o.s.frv.?
Ja, ég ímynda mér það. Ég
get tekið sem dæmi, að mér
fyndist það vera nokkuð rnikil
vöntun í þekkingu sagnfræð-
ings sem væri t.d. mjög vel að
sér í baráttusögu Jóns Sig-
urðssonar og félaga hans um
73