Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 66

Tafla 1.
Afkomendur Kjartans Jónssonar (1775 -1856) bónda og tveggja
eiginkvenna og barnsmædra hans, flokkadir eftir atvinnustéttum/
félagsstéttum í hverjum ættlid. Miðað er við hæstu félagsstöðu
(status) sem hver einstaklingur náði. Giftar konur taldar til stéttar
eigimannsins. Sleppt er þeim sem ekki náðu 15 ára aldri, þeim sem
fluttu til útlanda og öllum niðjum fæddum eftir 1910.
Atvinnustéttir/
félagsstéttir
Ættliðir og fæðingarár innan hvers ættliðar
1. liður 2. liður 3. liður 4. liður
(1797—1831) (1831—70) (1853—1906) (1893—1910)
Bændur/bændakonur 70% 29% 22% 7%
Grasbýlisfólk"'!:7hús-
fólk/lausamenn 10% 25% 2%
Vinnumenn/-konur 10% 29% 6%
Tómthúsfólk,s:'s:' sjóm. 10% 8% 20% 21%
Ófaglærð störf í landi 8% 39% 55%
Iðnaðarmenn, faglærðir 6% 7%
Utgerðarmenn 4% 10%
Alls 100% 99% 99% 100%
Fjöldi afkomenda 10 24 49 29
* Fyrri eiginkona Kjartans var Helga Þorsteinsdóttir (um 1773 -
1817), þeirra börn: Guðrún, Hallbjörg, Guðný, Guðbjörg, Sigríð-
ur og Bjarni. Seinni eiginkona hans var Valgerður Helgadóttir
(1788 - 1856), þeirra börn Helga og Margrét. Barnsmóðir fyrir
hjónabönd var Guðríður Guðmundsdóttir (um 1800), þeirra barn
Vigdís. Barnsmóðir milli eiginkvenna er óþekkt, þeirra barn Kol-
finna.
Grasbýlisfólk, þ.e. með grasnyt. Tómthúsfólk, þ.e. án grasnytj-
ar. Heimildir: Jóhann Eiríksson: Ættarþættir. Rv. 1975. s. 281—
375. Jóhann Eiríksson: Fremra-Hálsætt ... I. Rv.
1966. s. 346—347.
Það er athyglisvert
að sjá hvernig
þessum niðjum
vegnaði sem höfðu
svo ólíkan bakgrunn
efnalega. Skipti hann
sköpum?
brot af heildinni.
Hér má samt ekki draga þá
ályktun að félagslegur hreyf-
anleiki upp á við hafi enginn
verið hjá niðjunum í heild.
Það er eðlilega ekki hægt að
miða við stétt Kjartans þegar
um er að ræða t.d. bónda í 3.
eða 4. lið sem er kominn af
þurrabúðarfólki. Sá niðji hef-
ur færst upp fyrir fæðingar-
stétt sína, þótt hann hafi ekki
færst upp íyrir stétt Kjartans,
forföður síns. Þannig verður
að varast að draga of miklar
ályktanir af þessari litlu at-
hugun. En hitt er jafn ljóst að
lækkun á félagsstöðu er ein-
kennandi fyrir niðja Kjartans.
AFKOMENDUR
BOGA
BENEDIKTSSONAR
Ohætt er að segja að nokk-
uð önnur mynd blasi við
þegar niðjatal Boga Bene-
diktssonar á Staðarfelli er
skoðað eins og sést á töflu 2.
Það kemur heldur ekki á óvart
þegar hugsað er til þess að þeir
gátu í raun orðið hvað sem
var, eða allt að því, vegna ríki-
dæmis Boga.19 Af átta börnum
Boga voru synir þrír og gerð-
ust þeir allir kaupmenn (tveir í
Kaupmannahöfn, einn á Is-
landi). En auður Boga gerði
sonunum kleift að menntast
og ganga embættismannaveg-
inn ef þeir hefðu viljað, öfugt
við börn Kjartans bónda sem
höfðu engin tök á því. Áhrif
þessa mikla munar á efnahag
kemur greinilega fram í niðja-
tali beggja.
Afkomendur Boga
Benediktssonar á Staðarfelli
gátu nánast klifrað í hvaða
þrep þjóðfélagsstigans sem
þeir vildu vegna ríkidæmis
hans.
Dæturnar fimm giftust
mönnum úr yfirstétt landsins:
presti (seinna biskupi), lyf-
sala, kaupmanni og tveimur
sýslumönnum (annar varð
seinna háyfirdómari, hinn
amtmaður). Af þessu má sjá
að börnum Boga voru flestir
vegir færir og því er fróðlegt
að sjá hvort afkomendum
þeirra tókst að halda sér í efstu
lögum „gamla“ samfélagins
og þess „nýja“. Ekki þarf að
rýna lengi í töfluna til að sjá að
64