Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 52

Helgi Þorláksson
íslcndingum var auðvitað
lífsnauðsyn að komast út fyrir
landsteinana og til þess þurftu
þeir að geta boðið varning
sem aðrir voru tilbúnir að
kaupa. Það gat vissulega verið
fjölmargt, cn þægilegast var
að taka það sem nóg var af í
landinu og af því var vaðmál
langútgengilegast í Noregi og
það skipti sköpum.
Það er hljótt yfir störfum
kvenna á þjóðveldistíma, þær
unnu voðaverk sín í hljóði en
karlar með braki og brestum
og hafa fyllt heilar bækur um
afreksverk sín utan lands og
innan. Auðvitað fóru íslensk-
ar konur í pílagrímsferðir Iíka
en um þær er lítið vitað. Þær
komu í klaustur á meginland-
inu, voru etv. á Eynni auðgu
(af 13 nöfnum voru amk. fjög-
ur kvennanöfn), og sumar
urðu kannski fyrir frjóum
menningaráhrifum sökum
menntunar sinnar og hæfi-
leika en um þær er ekki talað í
fræðiritum enda heimildir fá-
ar. En um hinar sem aldrei
komust úr landi en stóðu við
vefstaðinn og púluðu og eink-
um um iðngrein þeirra má fá
margháttaða vitneskju og
unnt á að vera að meta mikil-
væg störf þeirra að verðleik-
um en það er sjaldan eða aldrei
gert.
VEFURINN
FELLDUR
I upphafi máls dró ég fram
að sagnfræðingar lýsa ís-
lensku samfélagi á 12. og 13.
öld sem iðnaðarstórveldi, að
þeirra mati sáu Islendingar
heimsmarkaðnum að miklu
leyti fyrir tískuvarningnum
vararfeldum sem þeir fluttu á
eigin kaupskipum um norð-
anverða Evrópu. Þeir voru
framarlega í skinnaverslun en
urðu að láta undan í sam-
keppni við Hansamcnn. Þetta
varð til þess að þeir misstu
kaupskipaflota sinn en kepptu
engu að síður í iðnaðarfram-
leiðslu á heimsmarkaðnum,
sendu þangað vaðmál og öttu
kappi við Englendinga og
Flandurbúa í klæðafram-
leiðslu. Loks um 1300 urðu
þeir að láta i minni pokann á
þessu sviði líka. Þá kom
skreið til bjargar en það er
önnur saga.
I þeim skrifum sem vitnað
hefur verið til er jafnan gert
ráð fyrir að íslenskt efnahags-
og atvinnulíf á 12. og 13. öld
hafi verið háð útflutningi, Is-
lendingar hafi beinlínis fram-
leitt fyrir erlendan markað.
Þegar vararfeldir hverfa úr
verslun, þegar samdráttar
verður vart í viðskiptum með
skinn eða þegar vaðmál lækk-
ar í verði er skýringa leitað
erlendis í stað þess að athuga
hvort ástæður geti verið inn-
lendar. Það sem veldur þessu
er ma. að vararfeldir og vað-
mál voru stöðluð framleiðsla,
skyldu vera af ákveðinni
lengd, breidd og þyngd, og
finnst mönnum þá að fram-
leiðslan hljóti að hafa verið
ætluð til útflutnings fyrst og
fremst en það þarf auðvitað
ekki að vera, það var auðsæi-
lega hentugt að gjaldmiðill
innanlands væri staðlaður. I
öðru lagi virðist mönnum,
eins og fram kemur í skrifum
um vararfeldi, að tískusveiflur
erlendis hafi valdið hruni
bæði útflutnings og síðan
framleiðslu innnlands og í
þriðja lagi ríkir sú skoðun að
lögmál um framboð og eftir-
spurn hafi ráðið í verðlagi og
viðskiptum innanlands og
viðskiptakjör erlendis hafi
haft bein áhrif á innlendan
markað, framleiðslu og verð-
lag.
Það er hljótt yfir
störfum kvenna á
þjóðveldistíma, þær
unnu voðaverk sin í
hljóði en karlar með
braki og brestum og
hafa fyllt heilar bækur
um afreksverk sín
utan lands og innan.
Fræðimenn hafa
hafið uþþ til skýjanna
fáeina karla sem fóru
utan til náms i gráum
feldum með
mörbjúgu i
farangrinum en
þagað um konurnar
sem ófu hið
mikilvæga vaðmál,
berar og blóðugar á
handleggjum.
Ég held að aðalástæða þess
að menn ýkja mikilvægi
utanríkisverslunar á 12. og 13.
öld sé sú að þeir ýkja stöðu
Islendinga á sama tíma, gera
Island að stórveldi nánast á
öllum sviðum. íslendingar
fundu ekki aðeins Ameríku
og sömdu bestu bækurnar,
þeir voru mestu ferðagarpar
sem um getur eftir víkingaöld
og stórveldi í verslun og við-
skiptum.
Islendingar nútímans dást
að lífi og starfi forfeðranna á
11. og 12. öld og hafa tilhneig-
ingu til að sjá það í hillingum.
Eitt af mörgum dæmum um
þetta eru eftirfarandi orð:
Þjóðhátíðarnefnd er þess
fullviss að sögualdarbær
veki athygli á híbýlahátt-
um og menningarlegri um-
gjörð forfeðra vorra.
Húsakynni þeirra voru
myndarlegri og rismeiri en
flestir virðast nú gera sér
grein fyrir; stórhugur
þeirra meiri en lýsir sér t.d.
í torfbæjum síðari alda,
sem áttu lítið skylt við þau
húsakynni sem höfundar
Völuspár og Njáls sögu
áttu að venjast, svo að
dæmi sé tekið. Umgjörð
þessara verka var þeim
samboðin. Sú staðreynd
vekur í senn stolt og metn-
að sem hverri þjóð er
nauðsynlegur. Athyglis-
vert er að íslendingar hafa
búið vel á þeim öldum sem
þeir hafa stuðst við eigið
sjálfstæði og ráðið málum
sínum sjálfir. Lotleg kot og
lágar kytrur voru fylgi-
fiskar ófrelsis og stoltleysis
sem af því spratt.58
Hér koma fram hugmyndir
þjóðhátíðarnefndar 1974 um
sögualdarbæ sem farið var að
kalla þjóðveldisbæ og reis í
Þjórsárdal sem kunnugt er.
50