Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 78

Gísli Ágúst Gunnlaugsson
ÁST OG HJÓNABAND Á FYRRI
ÖLDUM
Um ástina og hjónabandið í erlendum
sagnfræðirannsóknum og íslensku samfélagi 1780-1900
Undanfarin ár hafa er-
lendir sagnfræðing-
ar í sívaxandi mæli
fjallað um rannsóknarspurn-
ingar er varða þjóðfélagsfyrir-
bæri og þætti í mannlegu eðli
og samskiptum einstaklinga
sem áður hefðu naumast talist
tæk eða verjanleg rannsóknar-
efni. Þessi þróun á vafalaust
rætur í vaxandi áhuga á félags-
sögu, tilraunum til að leiða
saman rannsóknartækni og
áherslur sagnfræði og félags-
vísinda og brautargengi
„hvunndags-“ og „hugarfars-
sögu“.' Þessar rannsóknar-
áherslur (fremur en rann-
sóknaraðferðir) eiga það sam-
eiginlegt að leitast við að
athuga söguna „neðanfrá"; að
leggja áherslu á kjör og hagi
alþýðu, grennslast fyrir um
lífsviðhorf og heimsmynd
einstakra stétta og þjóðfélags-
hópa. Hversdagslegir atburð-
ir og hegðanamynstur hafa
orðið tilefni ítarlegrar grein-
ingar og niðurstöðurnar not-
aðar til að setja fram tilgátur
og kenningar um viðteknar
reglur og viðhorf í samfélög-
um fyrri tíðar. Rit með þess-
um áherslum hafa t.d. í Frakk-
Var ást í
nútídarmerkingu
hugtaksins
undirstaða og
hornsteinn
hjónabandsins á
fyrri öldum? Ætli
ástríkt hjónaband
hafi einkennt líf
þessarar 18. aldar
millistéttar-
fjölskyldu?
landi, Bretlandi og Vestur-
Þýskalandi hlotið mikla út-
breiðslu jafnt meðal
sagnfræðinga og lesenda sem
ekki hafa fagmenntun í fræði-
greininni. Þær rannsóknar-
áherslur sem hér hefur verið
drepið á og þau rit sem litið
hafa hafa dagsins Ijós í nafni
þeirra hafa þó ekki verið hafin
yfir gagnrýni. Undanfarinn
áratug eða svo hefur mikil
fræðileg umræða og skoðana-
skipti átt sér stað um þessa
fræðilegu þróun og hcfur sitt
sýnst hverjum. Sumir hafa
hælt þeim sem unnið hafa cftir
þessum aðferðum fyrir að
færa út landamæri sagnfræði í
hefðbundinni merkingu hug-
taksins. Aðrir hafa gagnrýnt
þá fyrir þetta og fyrir að fylgja
um of tískustefnum í rann-
sóknum, sem ekki eigi sér
traustan fræðilegan grund-
völl. Heimildaval, túlkunar-
aðferðir og alhæfingartil-
hneigingar hafa verið meðal
þeirra atriða sem mest hafa
verið rædd í þessu sambandi.
Ymislcgt í þcirri gagnrýni sem
fram hefur komið í þessu við-
fangi á vafalaust fullan rétt á
sér. Fram hjá hinu verður ekki
litið að hin nýju viðhorf í
sagnfræðirannsóknum hafa
þegar aukið verulega þekk-
ingu okkar á samfélagsgerð
fyrri tíðar og vakið almenning
og starfandi sagnfræðinga til
umhugsunar og umræðu um
stöðu fræðigreinarinnar.2
Meðal þeirra „fyrirbæra“
sem mjög hafa dregið að sér
76