Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 85

ÁST OG HJÓNABAND Á FYRRI ÖLDUM
föður en prest. Enda lík-
lega gjört sér vonir um að
verða sjálf prestskona með
tímanum, sem þó aldrei
rættist sem betur fór. En
alveg er eg viss um það, að
hefði faðir minn óskað, að
fengnu samþykki Þuríðar,
þá mundi móðir mín hafa
reynt eins og fyr að útvega
föður að barninu. Og eg tel
mjög líklegt að hún hefði
fengið annan hvorn piltinn
á heimilinu til þess, því hún
var bæði elskuð og virt af
öllu fólki sínu nema Þu-
ríði, og allir skildu aðstöðu
hennar mjög svo vel og
höfðu samúð með henni.26
Magnús getur ekki um það í
endurminningum sínum
hvort það hafi verið forsenda
faðernisviðurkenningarinnar
að reynt væri að útvega við-
komandi jörð til ábúðar, en
líklegt má telja að svo hafi
verið eins og einatt þegar svip-
að stóð á. Hitt er víst að önnur
atriði en „rómantísk ást“ réðu
slíkum faðernisviðurkenning-
um og bústofnun þegar hún
fylgdi í kjölfarið.
I nokkrum íslenskum ævi-
sögum er að finna frásagnir
þar sem það er sagt fullum fet-
um að ást hafi ekki ráðið því
að viðkomandi gekk í hjóna-
band. Sr. Matthías Jochums-
son segir þannig frá fyrsta
hjúskap sínum:
Þótt mér sé óljúft að minn-
ast þess, get ég ekki sann-
leikans vegna annað en ját-
að, að þessi mín tvö hjú-
skaparár voru mér all-
erfið. Hafði Elín sáluga
áður fengið skæðan heilsu-
brest (apoplexí) og aldrei
til fulls rétt við, og fyrir þá
sök, gekk ég af drengskap
fremur en vilja út í það að
eiga hana.27
Eftir lát Elínar kvæntist
Matthías á ný og segir þannig
frá tildrögum þess:
Sumarið 1869 reið ég vest-
ur að Stað á Reykjanesi og
bað Ingveldar dóttur Olafs
E. Johnsens prófasts. Tók
hann því vel, en hún sjálf
heldur fálega, en þó lofuð-
umst við og skyldum við
halda brúðkaupið að Stað
næsta sumar;28
Ingveldur lifði aðeins
skamma hríð eftir brúðkaup
þeirra og kvæntist sr. Matt-
hías þriðja sinni 1875 og segist
í minningum sínum ekki vilja
fjölyrða
um sambúð okkar, því að
um einkamál er vandi að
rita og mér eflaust ofvaxið.
Er það skoðun mín, að
með henni hafi ég hlotið þá
konu, sem mér og börnum
okkar — alls ellefu — varð
fyrir beztu. Eru og nógir
aðrir til um hana að rita,
einkum um það, hver
framúrskarandi móðir hún
hefur verið.29
Ljóst er af frásögn sr. Matt-
híasar að til tveggja fyrri
hjónabanda hans var ekki
stofnað sakir gagnkvæmrar
„rómantískrar ástar“ í þeirri
merkingu sem Lawrence
Stone ræðir um.
I Dœgradvöl Benedikts
Gröndals er að finna tvö
næsta ólík dæmi um samband
hans við konur. Hið fyrra er
til vitnis um trúlofun án „ást-
ar“ (a.m.k. af hálfu stúlkunn-
ar), en hið síðara um hjúskap-
arstofnun grundvallaða á
rómantískri ást við fyrstu sýn
(sem mætti opinberri and-
stöðu margra Islendinga í
Höfn). Um trúlofun sína segir
hann:
Þá var ég trúlofaður G., og
hafði hún gert það hálf-
nauðug, því bæði hafði ég
enga útsjón til neinnar
stöðu, og svo þótti henni
alltaf betra að vera laus og
liðug.30
Um fyrstu kynni sín af
konu sinni segir hann hins
Þegar þessar
stúlkur voru festar
á mynd var áhrifa
gagngerðra
breytinga í
atvinnu- og
búsetuháttum
tekið að gæta hér
á landi. í kjölfar
þeirra breytinga
virðist hin
rómantíska ást
hafa rutt sér til
rúms á íslandi
sem grundvöllur
hjúskapar-
myndunar.
Sundkonurnar
hafa því líklega
búið við önnur
skilyrði í þeim
efnum en
formæður þeirra.
83