Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 62

Halldór Bjarnason
FRÁ FÁTÆKT TIL FJÁR
Athugun á fæðingarstétt og samfélagsstöðu
í tveimur ættum
Fordómar af þessu
tagi stafa af
vanþekkingu og
hugsunarleysi,
jafnvel þótt sumt í
Islenskri ættfræði sé
ekki til að hrópa
húrra fyrir.
5 5 /\ ^ ttfræði?
/' 1 A Hvað er nú
X það!? Tóm-
ar nafnaþulur og ártöl. And-
laus og vitlaus í alla staði !“
Hugsun sem þessi fer sjálfsagt
um huga ýmissa þegar á ætt-
fræði er minnst. Jafnvel sagn-
fræðingar eru ekki undan-
skildir, eftir því sem mér hefur
virst. Fordómar af þessu tagi
stafa af vanþekkingu og hugs-
unarleysi, jafnvel þótt sumt í
íslenskri ættfræði sé ekki til að
hrópa húrra fyrir.
ÆTTFRÆÐI OG
SAGNFRÆÐI-
RANNSÓKNIR
Hvað er þá ættfræði? I raun
er hún ein af hliðargreinum
eða undirgreinum sagnfræð-
innar, eftir því hvernig menn
vilja líta á það. Þar er hún á
bekk með fræðigreinum eins
og fornleifafræði, fornbréfa-
fræði (diplómatík), fornlet-
ursfræði (paleógrafíu) og
innsiglafræði.1 Ættfræði er því
ein af hjálpargreinum sagn-
fræðinnar, hvorki merkilegri
né ómerkilegri en aðrar.
Sumum finnst ættfræði
andlaus og ómerkileg (og leið-
inleg þar að auki!) Það er nú
einu sinni svo að það sem ein-
um finnst skemmtilegt finnst
öðrum leiðinlegt og ekkert
við því að segja. Sumir hafa
t.d. gaman af stærðfræði og
get ég vel ímyndað mér að hún
geti verið það, þó aðrir geti
ekki hugsað sér neitt leiðin-
legra eða þurrara.
Mér virðist að oftast sé ráð-
ist á ættfræði á röngum for-
sendum. Menn segja að hún sé
gagnslaus og þjóni engum
fræðilegum tilgangi.2 Saga Is-
lands verður að sjálfsögðu
ekki sögð með ættfræðinni, á
sama hátt og hagsaga íslands
verður ekki skrifuð eingöngu
með töflum og talnaröðum og
án orða. Samt eru tölurnar
nauðsynlegar, án þeirra er
engin hagsaga, en einar og sér
eru þær bara tölfræði og langt
frá því að vera sagnfræði. A
sama hátt er ættfræðin ómiss-
andi hjálpargrein sögunnar.
Með öðrum orðum: töl-
fræði eru bara tölur, ættfræði
er bara mannanöfn, ártöl og
staðreyndir um lífshlaup
fólks, en sagnfræði er að taka
þetta „hráefni“ sagnfræðileg-
um tökum, þ.e. með ályktun-
um og skýringum, saman-
burði, forsendum og afleið-
ingum, tefla saman empiríu og
teoríu, og margt fleira.
Hér var sagt að ættfræðin
væri bara mannanöfn, ártöl og
staðreyndir um æviferil fólks.
Líka mætti segja að hún væri
ekki annað en það sem kirkju-
bækur, manntöl og aðrar
heimildir gefa henni kost á.
Ættfræðin er ekki annað en
þær heimildir sem hún byggir
á og það eru fyrst og fremst
kirkjubækur og manntöl. Það
má því líta á ættfræðibækur
sem uppflettirit til að spara
sagnfræðingum, og náttúrlega
einnig ættfræðingum, tíma-
freka og fyrirhafnarsama leit.
Ættfræðibækur geta líka gefið
beinagrindina til að vinna eftir
(þ.e. skyldleikann) og svo er
hægt að meðhöndla hana á
hvaða hátt sem er, allt eftir
eðli rannsóknarinnar.
Ættfræðin kemur sagn-
fræðinni ef til vill einna helst
að gagni í félagssögu (þar með
talinni fjölskyldusögu) og
fólksfjöldasögu.3 Staðreyndin
er þó sú að þessar greinar hafa
lítt verið stundaðar hér á landi
fyrr en á allra seinustu árum.
Hvað varðar fólksfjöldasög-
una er þó tölfræðileg úr-
vinnsla manntala og skrif
manna byggð á henni þýðing-
armikil undantekning.4 Af
þessum sökum hafa menn
ekki komið auga á notagildi
ættfræðinnar fyrir sagnfræði-
legar rannsóknir. Mega þó ís-
lendingar kallast búa vel að
heimildum til rannsókna á
þessum sviðum og vera í góðri
aðstöðu til þess af fleiri ástæð-
um.
irétar. Jochum
" .semstarf-
arn otart- AðalbjörgJor
-Kmse-start d 2612 1922. . .einsdó'ttú
mpegborg,f.8. • ^ Jónssor
“ -ó f. 29.5. 1904 d
cUr Vilborgu Z Z J , UrmeiSta
) % jf pau fióra syni' u j þess er byggöi Bjai
, v ý -onassýni, fræðslu' peir voru synir Jóns
y ndæmis, en þau ííulIsmiðs að u
Er ættfræðin bara mannanöfn?

60