Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 35

HUGARFARIÐ OG SAMTÍMINN
Á fyrrihluta nýatdar þjónudu ýmis árstídabundin hátíðahöld alþýóunnar ákveðnum
tilgangi. í fyrsta lagi gáfu þau fólki kost á að gleyma amstri hversdagsins og veitti víst
ekki af. í öðru lagi gat fólk hent gaman að þeim er þóttust meira mega sín í þjóðfélaginu
og fékk þannig útrás fyrir reiði sína í garð yfirboðara sinna. í síðasta lagi fékk fólk
tækifæri til að veita þeim samferðamönnum sínum ráðningu sem gerst höfðu brotlegir
við óskráðar siðferðisreglur samfélagsins. Með siðbótinni og einnig vexti millistéttarinnar
var ítrekað reynt að binda enda á þennan þátt alþýðumenningarinnar.
Mótmælendakirkjan tengdi þessar hátíðir kaþólsku kirkjunni og leit á þær bæði sem
óguðlegar og ósiðlegar. Millistéttin óttaðist hins vegar að þær leiddu af sér upplausn
samfélagsins og eignatjón.
unni undir leiðsögn framþró-
unarkenningarinnar. Sú
kenning gerir okkur kleift að
safna saman í eina kví (categ-
ory) þeim þráðum sem tengj-
ast breytingunum sem að
framan er fjallað um. Þessa
skilgreiningu má brjóta niður
í sex samofna þætti.
1. Ljóst er að vestræn sam-
félög, á fyrri hluta nýaldar,
leituðust ekki aðeins við að
kasta fyrir róða skýringum á
fyrirbærum heimsins sem
byggðu á yfirskilvitlegum
túlkunum heldur snéru mikil-
vægir þjóðfélagshópar bakinu
við kirkjunni og túlkun henn-
ar.
2. Ofangreind þróun var
mjög tengd annarri sem laut
að stjórn mannsins á umhverfi
sínu, að þeirri vaxandi trú að
hver væri sinnar gæfu smiður.
3. Um svipað leyti og fólk
tók að ætla sjálfu sér vald yfir
umhverfinu, tók sú hugsun að
skjóta rótum að æskilegt væri
að hafa sem mest vald yfir eig-
in líkama og sál. Einstakling-
urinn fór að líta á sjálfan sig í
vissri andstöðu við stóra sam-
félagið. Þetta gerðist þegar
reglum og eftirliti hins hefð-
bundna samfélags var ekki
lengur við komið. Við tók
viðleitni til sjálfsögunar og
sjálfsstjórnar.
4. Með vaxandi áherslu á
einstaklinginn urðu breyting-
ar á viðhorfum fólks til til-
finninga. Það varð ekki aðeins
Börn nýja tímans.
mikilvægt að hafa hemil á
þeim í hinu nýja samfélagi
heldur að veita þeim útrás á
viðeigandi hátt og á viðeig-
andi stöðum.
5. Þetta leiðir okkur að
öðru mikilvægu atriði sem er
fjölskyldan. Hún varð nokk-
urs konar höfuðvígi fyrir frið-
helgi einstaklingsins. Innan
veggja heimilisins gátu ein-
staklingar losað um þau til-
finningahöft sem stóra samfé-
lagið lagði á þá. Aukin áhersla
á barnauppeldi og reyndar
kynlíf var m.a. afleiðing
þessara umskipta. Sömuleiðis
má nefna að umskiptin komu
skýrt fram í skipulagi heimil-
isins, þ.e. í því rými sem hver
einstaklingur fékk til umráða.
6. Að lokum má nefna að
samfélagið missti þau ótví-
ræðu tök á þegnum sínum
sem það hafði áður haft. Þetta
kom til m. a. vegna þéttbýlis-
myndunar og fólksfjölgunar.
Segja má að sú mynd sem
dregin hefur verið upp hér að
framan af þjóðfélagsbreyting-
um á fyrri hluta nýaldar sé full
einföld til að vera trúverðug.
Það er líka hárrétt! En til þess
að bæta þar úr verðum við að
leggja áherslu á eitt atriði til
viðbótar sem óhætt er að segja
að skipti sköpum. Við getum
fullyrt að það sem einkennt
hafi nær allar þessar breyting-
ar hafi verið árekstrar eða
togstreita milli þriggja helstu
stétta samfélagsins; hástéttar,
millistéttar og öreiga. Viss
hluti millistéttarinnar varð
fyrstur til að tileinka sér flesta
þessara þátta og á eftir fylgdi
hástéttin. Þó má segja að jafn-
vel innan þessara stétta hafi átt
sér stað ákveðin togstreita,
t.d. milli efri og neðri hluta
millistéttarinnar um ákveðnar
hugarfarslegar breytingar.
Hugarfarssaga 19. og 20. aldar
er á hinn bóginn saga þeirra
L
33