Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 24

Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 24
Þorleifur Óskarsson sum sveitarfélög voru farin að undirbúa togaraútgerð snemma árs 1945, áður en nokkuð var vitað um við- brögð einkaaðila og áður en ríkisstjórnin hafði samið um kaup á einum einasta togara. Einnig má benda á, að sjö sveitarfélög sóttu um togara strax í júlí 1945, en þá var enn allt á huldu um þátttöku einkaframtaksins.34 Þau voru því engan veginn að bregðast við einu eða neinu á síðustu stundu. Það var ekkert nýtt að einkaframtakið stæði sig ekki sem skyldi. Það var hins vegar nýlunda, að sveitarstjórnar- menn væru orðnir sammála um að grípa í taumana. Hugmyndir um útgerð á vegum sveitarfélaga komu fyrst fram um 1916. Þær voru angi nýrrar stjórnmálastefnu, jafnaðarstefnunnar, sem þá var að skjóta varanlegum rót- um hér á landi. A.m.k. þrjú sveitarfélög hófu þátttöku í togaraútgerð á seinni hluta þriðja áratugarins og þó eink- um á þeim fjórða. Þetta voru bæjarfélögin í Hafnarfirði, á Isafirði og í Neskaupstað en á öllum þessum stöðum átti Al- þýðuflokkurinn miklu fylgi að fagna.35 Arið 1945 hafði sjónarmið- um jafnaðarstefnunnar vaxið fiskur um hrygg. Við hlið Al- þýðuflokksins var risinn upp öflugur sósíalistaflokkur, sem einnig taldi opinber afskipti af atvinnulífinu æskileg. Fylgi vinstri flokkanna hafði aukist verulega og ný og réttlátari kjördæmaskipan tryggði þeim alþingismenn í samræmi við fylgi. Þar að auki var Sjálf- stæðisflokkurinn orðinn end- anlega sannfærður um, að hið opinbera yrði að taka til sinna ráða, ef einkaframtakið brygðist. Um haustið 1944 hafði Morgunbladid t.d. þetta að segja um opinbera þátttöku í atvinnulífinu á komandi ár- um:36 Það veltur algjörlega á því, hvort einkaframtakið vill hefja athafnir eða fara í felur, — gera skyldu sína, eða draga sig í hlé og telja aurana eins og Bárður á Búrfelli sláturkeppina. Reynist einkaframtakið sæmilega at- hafnasamt, ætti ekki að þurfa að koma til kasta ríkis- ins. En því fleiri hlédrægir Búrfells-Bárðar, þess meiri ríkisþátttaka. Athugum eitt dæmi, sem sýnir þróunina á vettvangi stjórnmálanna á fjórða og fimmta áratugnum. Á kreppuárunum börðust al- þýðuflokksmenn fyrir bæjar- útgerð í Reykjavík. Þeir töl- uðu fyrir daufum eyrum sjálf- stæðismanna, sem töldu það í verkahring einstaklinga að gera út togara. Á fyrri hluta fjórða áratugarins voru kommúnistar ekki heldur ginnkeyptir fyrir opinberum rekstri að óbreyttu þjóð- skipulagi. Slíkt væri eingöngu til þess, að bjarga auðvalds- skipulaginu út úr ógöngum kreppunnar á kostnað verka- lýðsins. En innan skamms mildaðist stefna kommúnista og eftir síðari heimsstyrjöld var Sósíalistaflokkurinn ein- dreginn málsvari bæjarút- gerða. Stefna Sjálfstæðis- flokksins breyttist líka á sama tíma. Sjálfstæðismenn í Reykjavík höfðu t.d. komist að raun um, að bæjaryfirvöld yrðu að hafa afskipti af at- vinnumálum og öðru því, sem tryggði afkomu bæjarbúa. Enda þótt flokkurinn léði ekki máls á bæjarútgerð á kreppuárunum, þá fór hann engu að síður að hafa afskipti af atvinnumálum með mark- vissari hætti en áður hafði Þær skýringar, sem menn hafa gefiö á mikilli þátttöku sveitarfélaga, eru einkum af tvennum toga, atgjörar andstædur og báðar ófullnægjandi. Þar að auki var Sjálfstæðisflokkurinn orðinn endanlega sannfærður um, að hið opinbera yrði að taka til sinna ráða, ef einkaframtakið brygðist. tíðkast. Fljótlega eftir stríð stofnaði svo Sjálfstæðisflokk- urinn Bæjarútgerð Reykja- víkur, sem innan tíðar varð öflugasta útgerðarfyrirtæki landsins og gerði út hvorki meira né minna en átta togara, þegar best lét.37 Togarakaup nýsköpunar- stjórnarinnar voru lýsandi dæmi um stjórnmálaþróun- ina. Það voru algjör nýmæli að ríkisvaldið stæði í fylking- arbrjósti og gerði allt í senn; sæi um undirbúning, keypti atvinnutækin og útvegaði fjármagn fyrir væntanlega kaupendur. Án forustu og fyrirgreiðslu ríkisvaldsins hefðu sveitarfélögin eflaust aldrei getað staðið að ámóta uppbyggingu og raun bar vitni. Stjórnmálamenn höfðu, rétt eins og einkaframtakið, lært af reynslunni. Saga und- anfarinna áratuga hafði leitt í ljós, að einkaaðilar væru ekki einfærir um að tryggja nægi- lega festu og öryggi í atvinnu- málum. Einkaframtakið hafði vissulega unnið mörg þrek- virki á sviði atvinnumála allt frá aldamótunum síðustu, en engu að síður hafði þetta verið tímabil óstöðugleika. Ars- tíðabundið atvinnuleysi var landlægt. Gjaldþrot fyrir- tækja voru algeng. Það jók svo enn á óstöðugleikann hversu auðfæranleg helstu fram- leiðslutækin, bátar og togarar voru, allt eftir hagsmunum eigendanna hverju sinni. Ollu þessu vildu stjórnvöld og sveitarstjórnarmenn breyta á árunum eftir stríð. Með opin- berum afskiptum átti að skapa festu og öryggi í atvinnumál- um og tryggja bærileg lífskjör. I þessu ljósi var þátttaka sveit- arfélaganna viðbrögð við frammistöðu einkaframtaks- ins. En það voru engin 22
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Ný saga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.