Ný saga - 01.01.1988, Page 24

Ný saga - 01.01.1988, Page 24
Þorleifur Óskarsson sum sveitarfélög voru farin að undirbúa togaraútgerð snemma árs 1945, áður en nokkuð var vitað um við- brögð einkaaðila og áður en ríkisstjórnin hafði samið um kaup á einum einasta togara. Einnig má benda á, að sjö sveitarfélög sóttu um togara strax í júlí 1945, en þá var enn allt á huldu um þátttöku einkaframtaksins.34 Þau voru því engan veginn að bregðast við einu eða neinu á síðustu stundu. Það var ekkert nýtt að einkaframtakið stæði sig ekki sem skyldi. Það var hins vegar nýlunda, að sveitarstjórnar- menn væru orðnir sammála um að grípa í taumana. Hugmyndir um útgerð á vegum sveitarfélaga komu fyrst fram um 1916. Þær voru angi nýrrar stjórnmálastefnu, jafnaðarstefnunnar, sem þá var að skjóta varanlegum rót- um hér á landi. A.m.k. þrjú sveitarfélög hófu þátttöku í togaraútgerð á seinni hluta þriðja áratugarins og þó eink- um á þeim fjórða. Þetta voru bæjarfélögin í Hafnarfirði, á Isafirði og í Neskaupstað en á öllum þessum stöðum átti Al- þýðuflokkurinn miklu fylgi að fagna.35 Arið 1945 hafði sjónarmið- um jafnaðarstefnunnar vaxið fiskur um hrygg. Við hlið Al- þýðuflokksins var risinn upp öflugur sósíalistaflokkur, sem einnig taldi opinber afskipti af atvinnulífinu æskileg. Fylgi vinstri flokkanna hafði aukist verulega og ný og réttlátari kjördæmaskipan tryggði þeim alþingismenn í samræmi við fylgi. Þar að auki var Sjálf- stæðisflokkurinn orðinn end- anlega sannfærður um, að hið opinbera yrði að taka til sinna ráða, ef einkaframtakið brygðist. Um haustið 1944 hafði Morgunbladid t.d. þetta að segja um opinbera þátttöku í atvinnulífinu á komandi ár- um:36 Það veltur algjörlega á því, hvort einkaframtakið vill hefja athafnir eða fara í felur, — gera skyldu sína, eða draga sig í hlé og telja aurana eins og Bárður á Búrfelli sláturkeppina. Reynist einkaframtakið sæmilega at- hafnasamt, ætti ekki að þurfa að koma til kasta ríkis- ins. En því fleiri hlédrægir Búrfells-Bárðar, þess meiri ríkisþátttaka. Athugum eitt dæmi, sem sýnir þróunina á vettvangi stjórnmálanna á fjórða og fimmta áratugnum. Á kreppuárunum börðust al- þýðuflokksmenn fyrir bæjar- útgerð í Reykjavík. Þeir töl- uðu fyrir daufum eyrum sjálf- stæðismanna, sem töldu það í verkahring einstaklinga að gera út togara. Á fyrri hluta fjórða áratugarins voru kommúnistar ekki heldur ginnkeyptir fyrir opinberum rekstri að óbreyttu þjóð- skipulagi. Slíkt væri eingöngu til þess, að bjarga auðvalds- skipulaginu út úr ógöngum kreppunnar á kostnað verka- lýðsins. En innan skamms mildaðist stefna kommúnista og eftir síðari heimsstyrjöld var Sósíalistaflokkurinn ein- dreginn málsvari bæjarút- gerða. Stefna Sjálfstæðis- flokksins breyttist líka á sama tíma. Sjálfstæðismenn í Reykjavík höfðu t.d. komist að raun um, að bæjaryfirvöld yrðu að hafa afskipti af at- vinnumálum og öðru því, sem tryggði afkomu bæjarbúa. Enda þótt flokkurinn léði ekki máls á bæjarútgerð á kreppuárunum, þá fór hann engu að síður að hafa afskipti af atvinnumálum með mark- vissari hætti en áður hafði Þær skýringar, sem menn hafa gefiö á mikilli þátttöku sveitarfélaga, eru einkum af tvennum toga, atgjörar andstædur og báðar ófullnægjandi. Þar að auki var Sjálfstæðisflokkurinn orðinn endanlega sannfærður um, að hið opinbera yrði að taka til sinna ráða, ef einkaframtakið brygðist. tíðkast. Fljótlega eftir stríð stofnaði svo Sjálfstæðisflokk- urinn Bæjarútgerð Reykja- víkur, sem innan tíðar varð öflugasta útgerðarfyrirtæki landsins og gerði út hvorki meira né minna en átta togara, þegar best lét.37 Togarakaup nýsköpunar- stjórnarinnar voru lýsandi dæmi um stjórnmálaþróun- ina. Það voru algjör nýmæli að ríkisvaldið stæði í fylking- arbrjósti og gerði allt í senn; sæi um undirbúning, keypti atvinnutækin og útvegaði fjármagn fyrir væntanlega kaupendur. Án forustu og fyrirgreiðslu ríkisvaldsins hefðu sveitarfélögin eflaust aldrei getað staðið að ámóta uppbyggingu og raun bar vitni. Stjórnmálamenn höfðu, rétt eins og einkaframtakið, lært af reynslunni. Saga und- anfarinna áratuga hafði leitt í ljós, að einkaaðilar væru ekki einfærir um að tryggja nægi- lega festu og öryggi í atvinnu- málum. Einkaframtakið hafði vissulega unnið mörg þrek- virki á sviði atvinnumála allt frá aldamótunum síðustu, en engu að síður hafði þetta verið tímabil óstöðugleika. Ars- tíðabundið atvinnuleysi var landlægt. Gjaldþrot fyrir- tækja voru algeng. Það jók svo enn á óstöðugleikann hversu auðfæranleg helstu fram- leiðslutækin, bátar og togarar voru, allt eftir hagsmunum eigendanna hverju sinni. Ollu þessu vildu stjórnvöld og sveitarstjórnarmenn breyta á árunum eftir stríð. Með opin- berum afskiptum átti að skapa festu og öryggi í atvinnumál- um og tryggja bærileg lífskjör. I þessu ljósi var þátttaka sveit- arfélaganna viðbrögð við frammistöðu einkaframtaks- ins. En það voru engin 22
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Ný saga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.