Ný saga - 01.01.1991, Síða 36

Agnes S. Arnórsdóttir
ildimar um skerf kvenna til
sögunnar eru vandfundnari og
oft er erfitt að túlka þær. Annað
vandamál og jafnvel enn stærra,
er að samþætta kvennasögu
öðrum sagnfræðirannsóknum.
Helsta hindrunin hefur ekki
verið andstaða herranna innan
greinarinnar eða almenn
íhaldssemi karlasögunnar gegn
kvennasögu. Þó hefur slík
íhaldssemi að sjálfsögðu átt sinn
þátt í hæggengri þróun.
Bandaríski sagnfræðingurinn
Joan W. Scott hefur bent á að
höfuðvandann sé að finna
innan sjálfrar kvennasögunnar,
bæði hvað varðar aðferða-
fræðilegan bakgrunn greinar-
innar og kenningasmíði. Það sé
ekki nægjanlegt í sjálfu sér að
safna efni um konur í gegnum
tíðina. Kvennasagan þurfi að
fást af meiri alvöru við fræðileg
grundvallarvandamál greinar-
innar, og þá pólitík sem hún
er sprottin úr, til að geta gefið
raunhæfa mynd af konum fyrri
alda.2
Reyndar hefur töluverð
kenningasmíð átt sér stað innan
kvennasögurannsókna á allra
síðustu árum, og í raun er mikil
gróska í greininni. Er j:>að
meðal annars afleiðing þess að
ekki hefur tekist að skrifa hina
„einu sönnu“ kvennasögu inn í
hina almennu sögu. í staðinn
höfum við ótal sögur sem oft
stangast á og hafa þær leitt til
fræðilegra skoðanaskipta innan
greinarinnar. Má í þessu
sambandi nefna þá umræðu
sem átt hefur sér stað um stöðu
íslenskra kvenna á þjóð-
veldisöld.1
Eina aðalástæðuna fyrir ólíku
mati manna á stöðu kvenna á
þjóðveldisöld má skýra með
að notaðir hafa verið, meðvitað
eða ómeðvitað, ólíkir saman-
burðarrammar. Nokkrir hafa
haft í huga nútíma jafnréttishug-
myndir og mælt eftir þeim bæði
frelsi og kúgun formæðranna.
Aðrar rannsóknir hafa ein-
kennst meira af að gengið hefur
verið út frá því samfélagi sem
konurnar eru í hverju sinni og
staða kvenna þá oft á tíðum
borin saman við stöðu karla,
eða jafnvel annarra þjóð-
félagshópa. Þessi samanburður
hefur þó oft reynst nokkuð
tilviljanakenndur og oft hefur
verið einblínt of einhliða á
konurnar og staða karla tekin
sem nokkuð gefin.
Báðar þessar aðferðir geta
haft nokkuð til síns ágætis, en
ólíkar túlkanir fræðimanna geta
einmitt fætt af sér frjóa umræðu
og jafnvel kenningasmíð. Það
sem oft hefur vantað er að rýna
betur í heimildirnar og spyrja
um samhengið sem konurnar
birtast þar í. Við höfum verið of
áköf við að „finna“ konur, ýmist
frjálsar eða bundnar í viðjar - allt
eftir því hvaða pólitísku
kvennasögu við höfum viljað
segja.
Mikill meirihluti kvenna-
rannsókna hefur verið þessu
marki brenndur; algengt hefur
verið að reikna með að konur
ltafi verið réttlitlar miðað við
karla. Sem dæmi um slíka
söguskoðun má nefna nýlega
bók þeirra Bonnie S. Anderson
og Judith P. Zinsser, A History
of Their Own. Þar lýsa þær
stöllur meðal annars stöðu
evrópskra kvenna árla á
miðöldum. Þær telja að konur
hafi ekki haft aðgang að
opinberum völdum, þar sem
karlar hafi hins vegar verið
allsráðandi. Konur liafi gegnt
öðaim hlutverkum á heimavelli
sínum, en pær voru alltaf
skilgreindar sem verkfæri karla
og félagsleg staða þeirra háð
sambandi joeirra við þá. Ljóst
er að hér eru það konurnar
sem eru þolendur og karlarnir
gerendur og ekki er velt
vöngum yfir því hvort þessi
mynd, sem efalaust hefur verið
lesin út úr lagatextum, gefi
sanna og rétta mynd af stöðu
kynjanna í samfélaginu.4
Beinar heimildir um sögu
kvenna eru af skornum
skammti og j)ví enn brýnna
að beita strangri heimildarrýni
við túlkun þeirra upplýsinga
sem við finnum um hagi
formæðranna. Alltof oft eru til
dæmis ritaðar heimildir
túlkaðar bókstaflega og
beinlínis notaðar beint sem
sönnun fyrir að konur hafi lifað
við bágborin kjör. Aftur getum
við tekið dænti um þetta frá
þeim Anderson og Zinsser. Þær
segja að hugmyndir Grikkja og
Rómverja um kvennakúgun,
sem lesa megi úr klassískum
bókmenntaverkum, hafi borist
til Evrópu á níundu öld.5
í fyrsta lagi er hér ekki spurt
um heimildagildi hinna
klassísku verka hvað varðar
Viö höfum veriö of
áköfviöaö „finna"
konur, ýmist frjátsar
eöa bundnar í viöjar-
allt eftir því hvaöa
pólitísku kvennasögu
viö höfum viljað
segja.
íþessari mynd sem er úr ferðabók John Ross Brown um ísland, má sjá dæmi um sið sem margirmundu
líta á sem dæmigeröan fyrir kúgun kvenna. Þó ber aö varast að gera alltaf fyrirfram ráð fyrir að konur
hafi lifað við stæm kjör og karlakúgun.
34