Vaki - 01.09.1953, Blaðsíða 37

um gotneska arkaismans að myndirnar
snúa allar fram og standa óbifanlegar;
áður var auða svæðið yfir kirkjudyrun-
um fyllt aragrúa höggmynda, nú situr
Kristur einn í hásæti umkringdur höfuð-
skepnunum fjórum. Gotneski arkaism-
inn stælir að vísu mynddæmi úr róm-
anska stílnum í Languedoc, en hand-
bragðið er allt stirðara og skemmra
komið. Hann hefur gleymt öllum stíl-
kerfisreglum, sem ráða á klassíska tím-
anum rómanska, og þegar hann velur
þaðan fyrirmyndir virðist merking
þeirra snúast við. Þessi höggmyndalist
frá síðara helmingi tólftu aldar er sam-
tíða rómönskum barokktíma, en hún
beinir tilraunum sínum í aðrar áttir,
markmiðið er annað, hún byrjar á nýj-
an leik.
Hér verður ekki reynt að gefa enn
eina skilgreiningu á klassískri list. Um
leið og sagt er að hún sé áfangi og stíl-
stig, stund, er þegar búið að skilgreina
hana að nokkru leyti. Þó er ekki úr vegi
að benda á, að á klassískum tíma verður
mest samstilling milli hinna einstöku
hluta listaverks. Klassíska listin er
jafnvægi og öryggi eftir ákafa og eirð-
arleysi tilraunatímans, hún gefur
breytilegum tilraunum þunga og festu
og er þannig ný byrjun. Síkvikt stíllífið
öðlast almennt stílgildi, verður stíll í
æðri merkingu, sérstakt svið forma, æ-
varandi og ótímabundið, tindur sem
ákveður hæðarlínuna eins og fyrr er
sagt. En klassísk list er alls ekki
árangur stælinga eða siðvenja,
hún verður til af síðustu tilrauninni og
ber ennþá með sér blæ dirfsku og æsku-
fjörs. Mikið væri gott að geta hreinsað
rykið af þessu gamla orði sem er farið
að slitna og láta á sjá af langvarandi
misnotkun, því 'hafa verið gefnar ólík-
legustu merkingar, sumar fáránlegar.
Eitt andartak er sem stílinn hafi fullt
vald á öllum formum og hann ber fyrir
augu eins og fljótgripin hamingja,
snögg heppni, en ekki tilbreytingarlaus
hlýðni við tilbúnar reglur, við skiljum
nú akme Forngrikkja: sveiflurnar á
mundangi vogarinnar verða vart
greindar, og nú vænti ég þess ekki að
horfa á aðra vogarskálina síga og mund-
angið hallast, því síður að það nemi
staðar í kyrrstöðu, en vona að sjá í
þessu hikandi undri léttan titring, hann
sést varla en gefur þó til kynna að stíll-
inn lifir. Þannig er klassískur tími frá-
brugðinn hinu akademíska stílstigi sem
er ekki annað en fjörlaus skuggi. Þannig
er óheimilt að skýra svipmót eða sam-
merki sumra klassískra tíma sem árang-
ur stælinga eða áhrifa. Við norður-
dyrnar á dómkirkjunni í Chartres eru
fallegar höggmyndir sem sýna Boðun
Maríu, þær eru fullar af rósemi, heil-
steyptar og mynduglegar og mun „klass-
ískari“ en sumar styttur í Reimsdóm-
kirkju, en þar er reynt að stæla róm-
verskar fyrirmyndir í gerð klæðanna.
Klassísk list er ekki einkaeign forn-
aldarinnar og list hennar var undir-
orpin sömu stílreglum og list annarra
alda, hún lifði öll stílstigin og hætti að
vera klassísk við að breytast í barokk.
Ef frönsku myndhöggvararnir frá
fyrri hluta 13. aldar hefðu tekið til
fyrirmyndar hinar rómversku fornleif-
ar sem svo mikið er af á franskri grund
hefðu þeir aldrei orðið klassískir í list
sinni. Við sjáum þess dæmi í listaverki
sem fróðlegt væri að athuga af gaum-
gæfni, það er hinn „Fagri kross“ úr
kirkjunni í Sens. María mey stendur við
hliðina á syni sínum, sem nýbúið er að
taka niður af krossinum, óbrotin í fasi
og hrein í þjáning sinni, myndin ber
svipmót tilraunatímans í gotnesku list-
TlMARITIÐ VAKI
35