Vaki - 01.09.1953, Blaðsíða 28

ast listrænu efni fá þær nýtt gildi og
verða áður óséðir hlutir.
En fólkið er heimaríkt og vill helzt
gefa þessum aðskotahlutum aðra merk-
ingu en þeir hafa að réttu lagi. Það vill
slengja saman óskyldum hugtökum,
rugla saman formi og mynd, en mynd-
inni er fyrst og fremst ætlað að sýna
hlut sem þegar er til. Við höfum ekki
síður tilhneigingu til að rugla saman
merki og formi. Merkinu er ætlað að
benda til einhvers, það merkir, formið
er hins vegar merking í sjálfu sér. Ef
merkið öðlast mikið formgildi og þetta
nýja gildi orkar á upphaflegt ætlunar-
verk þess, er viðbúið að merkið fái nýja
merkingu. Þetta verður ljósara ef vér
höfum hugfast að formið er umlukið
undarlegum geislabaug. Að vísu af-
markar það rúmið og setur því nákvæm
takmörk, en það orkar á vitundina og
fær okkur til að sjá önnur form, það
brýtur sér leið inn í ímyndun og hugar-
flug og heldur þar áfram að lifa og
dafna. Formið stendur fyrir augum
okkar eins og glufa eða dyr, handanvið
er ókennileg veröld, hvorki sjónvídd
né rúmvídd, þangað streyma skarar
mynda einhvers staðar frá, leita á opið
og þrá að fæðast inn í formheim. Þania
er ef til vill skýring á hinum síbreyti-
legu skreytiformum stafrófsins, ekki
hvað sízt í leturgerð Austurasíuþjóða.
I letri þeirra er stafurinn dreginn með
pensli á sérstakan hátt, pensillinn mark-
ar breiða drætti og granna, snögga og
hæga, flúraða og einfalda. Stíll myndast
í stafagerð og formin gefa stöfunum
tákngildi til viðbótar upphaflegri merk-
ingu, skriftin getur af sér nýjar orð-
merkingar. Eitthvað svipað gerist í
arabíska og kúfiska letrinu. Er formið
innihaldssnautt, er það eins og tölustaf-
ur á ferð um rúmið í leit að tölu? öðru
nær. Formið merkir, en sú merking er
einkaeign þess. Formið bendir til ein-
hvers, við eigum að leggja í það ein-
hvern skilning. Efnismassar í húsi,
tónasambönd, pensildráttur málara,
hnífrista, bera sérstakan svip og eiga
sérstakt andlit, það eru formandlit, þau
líkjast stundum náttúrunni en eru þó
aldrei náttúruandlit. Ef við segðum að
form og merki væru eitt og hið sama,
yrðum við að fallast á að hægt væri að
aðskilja form og innihald. Að vísu er
það iðulega gert, en aðferðin er röng og
villandi. Innihald forms er formrænt.
Formið er ekki handahófsyfirborð, ekki
forkastanlegt klæði varpað yfir inni-
hald, öðru nær, það er innihaldið sem
breytist, rýrnar og hverfur. Guðir og
goðsagnahetjur Mesópótamíu komu
fram undir ýmsum heitum, voru sífellt
að skipta um nöfn, en útlit þeirra breytt-
ist aldrei. f sögunni koma oft fram sam-
stæð timabil. Emile Mále hefur sýnt
fram á, að á sumum tímabilum miðalda
voru allar menntir eins og fastriðið kerfi
og listin var látin hlýða jafn ströngum
reglum og stærðfræði og tónlist. Þó er
efamál hvort listformin hafi talað sama
máli við alla; höfðu þau sömu merkingu
fyrir guðfræðinginn sem sagði fyrir um
verkefnið, fyrir listamanninn sem skóp
verkið, fyrir leikmanninn sem las úr því
sögu og lærdóma? Það er eitt eðli forms-
ins að úr því má lesa fjöldann allan af
merkingum. Helgimyndagerð má skilja
á fleiri en einn veg. Myndirnar eru ým-
ist formtilbrigði við sama efni eða mörg
ólík efni undir sama formi. Sést á þessu
að hugtökin eru sjálfstæð. Stundum er
eins og formin blási lífi í merkingar, má
þá líkja forminu við steypimót sem við
hellum fullt af mörgum ólíkum málrn-
TlMARITIÐ VAKI
26