Vaki - 01.09.1953, Blaðsíða 35

sem hlýðir dyggilega einni önd-
vegistækni eru listirnar ekki þræl-
bundnar né dæmdar til undirgefni.
Þær eru stöðugt að reyna að ná sam-
komulagi við herra sinn og tekst það
með sleitulausum tilraunum. Má sjá
þessa dæmi; mannslíkaminn er innlim-
aður í frumform skreytilistarinnar, mál-
aralist í stórum byggingum velur að for-
dæmi litskrúðuga glerglugga, reynir
svo hver tækni að auðgast og öðlast
frjálsræði þar til hún getur að lokum
sezt í öndvegið og tekið forystuna.
Þessi regla er ef til vill aðeins 'hlið á
enn víðtækara lögmáli. Hver stíll lifir
mörg aldursskeið og ferðast í mörgum
áföngum. Við skulum ekki jafna stílævi
við mannsævi, en viðurkenna að form-
lífið er ekki óreiða og handahóf, formin
Arkaisminn. Síinxin á Naxosey, grísk högg-
mynd frá byrjun 6. aldar f. K.
eru ekki leiktjöld á sviði sögunnar og ein-
föld tjáning á kröfum hennar en fylgja
reglum sem eru þeim áskapaðar. Regl-
urnar eru í formunum eða ef menn vilja
orða það öðruvísi: reglurnar eru í þeim
hluta hugarheimsins sem formin hafa að
aðsetri. Við skulum athuga þessar miklu
formaheildir, stílana, tengda með rök-
leiðslum og tilraunum og sjá hvernig
formin haga sér í þeim breytingum sem
við nefnum líf þeirra. Áfangarnir, sem
formin fara um í stílþróun sinni, marka
þau misjafnlega skýrt eftir því hver
stíllinn er, það eru hin einstöku stig
hans eða tímar — tilraunatími, klass-
ískur tími, tím)i úrvinnslu og fágunar,
barokktími. Sömu áfangar bera sömu
formeinkenni á öllum öldum og hvar
sem er í heiminum. Þarf því ekki að
undrast þótt við sjáum að grískum arka-
isma og gotneskum svipar mjög saman,
og eins finnum við greinilega samsvörun
milli grískrar listar frá fimmtu öld og
franskra mynda frá byrjun þrettándu
aldar, einnig eru náin tengsl milli flam-
boyant listar, sem er einskonar barokk-
tími gotneska stílsins, og rókókólistar
átjándu aldar. Sögu formanna er ekki
hægt að hugsa sér sem einfalda og sí-
hækkandi línu. Stíll deyr og annar rís
af grunni. Maðurinn verður að byrja til-
raunir sínar á nýjan leik, og það er sami
maðurinn eða öllu heldur hið arfbundna
og eilífa í manneðlinu, sem byrjar á
verkinu.
Á tilraunatímanum er stíllinn að leita
að eiginlegri mynd sinni. Þetta stig er
venjulega kallað arkaismi eða forn tími
og lesum við úr orðinu niðrandi eða já-
kvæða merkingu eftir því hvort hann
virðist tíma klaufalegra tilrauna eða
efnilegrar grósku, en ef til vill dæmum
við hann helzt eftir því hvar við erum
sjálfir staddir í sögunni. Þegar við
TlMARITIÐ VAKI
33