Vaki - 01.09.1953, Blaðsíða 43

26. marz 1854
Fór á Sainte-Cécile konsertinn. Hetjuhljómkviða Beethovens var eina atriðið
sem ég hlustaði á með óskiptri athygli. Upphafsþátturinn dásamlegur, andante-kafl-
inn eitthvað það háleitasta og tragískasta sem Beethoven hefur samið, en aðeins fyrri
helmingurinn. Síðan Marche du Sacre eftir Cherubini og að lokum Preciosa.*)
Þá varð minni ódauðlegu sál á að sofna, kannski var það svœkjan í salnum eða
kexkakan sem ég borðaði á undan hljómleikunum, hvað um það, ég svaf vœrt þar til
þeim var lokið.
Undir fyrsta atriði var ég að hugleiða ráðin sem tónskáld nota í því skyni að gefa
verki heildarsvip, flest halda þau að eining fáist með því að endurtaka mótífið nógu
oft. Það er líka handhœgast miðlungi gáfuðum tónskáldum. Ekki er því að neita að
stundum fer vel á endurtekningu mótífs, en sé það um of verkar hún einsog tilgerð
og er aðeins til lýta. Á maður að trúa því að áheyrendur séu svo fljótir að gleyma að
samhengi rofni nema aðalhugmyndinni sé otað fram sí og ce? I sendibréfi, prósakafla
eða ljóði dugar einföld afleiðsla þar sem ein hugdettan fœðist af annarri og óþarfi
að taka oft upp sömu málsgrein. Tónskáldum má stundum líkja við kassaprédikara
sem velur sér tilvitnun að umrœðuefni, útleggur hana á ótal vegu, tönglast á henni
í tíma og ótíma.
Ef rétt er á haldið getur endurtekning mótífs farið vel einsog ég drap á áðan, en
tónsmíð œtti helzt að vaxa eðlilega, mótíf líka, annars missa þau marks. En galdurinn
er leyndarmál snilligáfunnar. Hugur manns er ófullkominn, á erfitt með að einbeita
sér, jafnvel nœmasta fólk finnur til óvissu frammi fyrir ágœtum listaverkum, það kostar
áreynslu að njóta tónsmíðar eða málverks til einhverrar hlítar, því freistast sumir
málarar og tónskáld til að leita ódýrra ráða, endurtaka mótíf í tónverkum, draga fram
skœrustu partana í málverkum. Þau virðast annars hafa nokkra sérstöðu. Áhorfandi
þykist sjá myndina alla í einu vetfangi. Þarna gildir þó sama regla og í öðrum list-
greinum, samningu má ekki vera ábótavant, en ég vil bceta við: Þótt engir smiða-
gallar sjáist, þótt fullkomin eining virðist ríkja, er ekki víst að allt sé fengið, andinn
krefst þess að verkið geti dafnað sem endurminning löngu eftir að maður hefur
sleppt af því augum, þá fyrst reynir á einingu þess, hvort hún var sönn eða svikin.
Um leið og ég hripa þetta niður dettur mér í hug að atvinnulistamenn hljóti að vera
fáfróðir um listir sínar ef kunnáttan styðst ekki við djúpan skilning og nœma tilfinningu,
en það eru kostir sem ávinnast ekki með því einu að leika á hljóðfœri eða sveifla
pensli.
Mikil listaverk fyrnast ekki. Þau urðu til í deiglu ástríðna og tilfinninga. Og mál
hjartans er hið sama á öllum tímum. Þegar listamaður gerir sér lítið fyrir og notar
tilbúnar skreytiformúlur til að þóknast samtíð sinni, er öruggt að verk hans eiga eftir
að eldast og fegurð þeirra að dofna, en allur þorri listaverka nœr einmitt vinsœldum
vegna yfirborðsljóma fengnum að láni hjá viðurkenndum siðvenjum. Þeir fáu sem eru
nógu stórir til að hafna kröfum þeirra mœta sjaldnast skilningi fyrr en eftir sína daga,
hljóta þá áheyrn hjá kynslóðum, sem eru orðnar ónœmar fyrir blekkingahjali gamallar
tízku.
TtMARITIÐ VAKI
41
*) ópera eftir Weber.