Vaki - 01.09.1953, Blaðsíða 12

hvergi skærar en í ljóði tveggja skálda þýzkra er guldu lífi sínu of mikillar
nálægðar við guðina: Hölderlin og Rilkc. Friih muss weg durch wen der Geist
gesprochen ...
Krafa skáldskaparins sem hún verður ómótstæðileg í lífi þeirra og ávarpi
þeirra til þín: Varpaðu frá þér aukaatriðum og þrasi dægranna. Slít þig úr
verundargleymni þinni, fylg skilyrðalaust til hins verulega. Skýr stendur í verki
þeirra hin stóra spurn um örlög mannsins á jörðunni, möguleika hans að lifa.
Það ber ljós yfir stöðu mannsins.
Rugla þá skáldskapur og heimspeki saman reitum sínum? Þegar gjalla við
andmæli hvaðanæva: Þvílík ónákvæmni! Er ekki löggróin samþykkt að fílósófían
sé starfsemi hugarins, tilraun rökbundinnar skynsemi að henda í hugtökum
reiður á inntaki veraldar og flokka veruleikann í hreinleg og skynsamleg kerfi?
Og skáldskapurinn (sem allir mega vita) fagurhuga tjáning einstaklings á til-
finningum sínum handan allrar ábyrgðar? Er ekki tilgangurinn bezt stranglega
aðgreindur: heimspekin fundvís á almenn lögmál er gildi um heiminn allan
undandráttarlaust og beiti til þess tækjum hugtaka; skáldskapurinn á að láta
sér nægja að beita sínum, — mynd og hrynjandi til þess að „túlka persónuleik-
ann“. Og svo framvegis.
En það eru allt aukaatriði. Eftirlegukindur liðinna hátta halda dauðahaldi
í staðnaðan draug. Krafan um átak og eining, þytur hins örðuga morguns er
martröð þeirra. Því kljúfa þeir í handhægar þverstæður allt sem er heilt og
helga þær eilífum varanleik. Síðan geta þeir rólega límt nafnmiða á brotinn veru-
leika sinn og stungið honum í skrifborðsskúffuna. Þeir eru búnir að drepa bæði
heimspeki og skáldskap. Nú geta þeir gengið til svefns í samvizku sinni.
Ef, eins og sagt er, spekingurinn og skáldið byggja aðgreindustu tinda, búa
þeir samt í hvor annars nálægð: Sömu veður bylja á þeim og samur himinn ofar
þeim báðum:
Doch uns gébiihrt es, uvter Gottes Gewittern,
Ihr Dichter! mit entblösstem Haupte zu stehen . . .
sagði Hölderlin er elding guðsins blindaði á innra auga. En ef þeir fá aldrei
fundið hvor annan, svalar þó báðum ein lind. Sameiginlegur er uppruni þeirra.
* * *
Mér þykja alltaf grunsamlegar viðteknar skilgreiningar, sem svo til árétt-
ingar eru sagðar tilheyra almennri skynsemi og jafnvel skýrri hugsun. Venju-
lega er það hlíf afturhaldi og leti. Orðið „almennur" er haft með til að skírskota
betur til fólksins. Demokratisminn hefur löngum fundið alls kyns yfirborðs-
mennsku og vúlgarisma hæga afsökun og réttlætingu: heilbrigð skynsemi: skjald-
borg meðalmennskunnar.
öldum saman hefur veruleikinn verið skilgreindur þverstæður og hugtökum
verið att saman: skilningur mót tilfinningu, form mót innihaldi, ytra og innra,
abstraktion og intúition. Raunar kemur klofningurinn í veg fyrir þann skilning
sem máli skiptir: hann nær ekki fram til hlutanna. Fingurgómarnir renna af
TlMARITIÐ VAKI
10