Vaki - 01.09.1953, Blaðsíða 29

blöndum, en mótið gefur þeim ákveðna
lögun. Oft er þó merkingin öflugri og
stenzt freistingar formsins, hún getur
jafnvel náð tangarhaldi á formtilraun-
um sem ætlað var að flytja aðra merk-
ingu. Særingalist fyrri aldra reyndi að
ná valdi yfir hlut eða veru með eins kon-
ar eftirlíkingum, einhverjir seiðskrattar
færðu sveigjur og bugður höggormsins
í myndform og skópu þannig bandfléttu-
munstrið, en tilgangur þess var eflaust
lækningar og meinabót. Við sjáum
leifar þessa merkis í staf lækningaguðs-
ins gríska, Eskapuleiusar. En merkið
verður form og jafnskjótt fæðast af því
óteljandi formafbrigði, myndir sem eiga
ekkert skylt við hina upprunalegu merk-
ingu. 1 sumum kirkjudeildum Austur-
landa hlýðir bandfléttumunstrið kröfum
skrautlistar, er notar það sem uppistöðu
í þrautflæktum og margbrotnum glæsi-
myndum. Þar er munstrið aðalatriði í
safnmynd. Hjá Múhameðstrúarmönnum
sætir það endalausri greiningu, er lim-
ar sundur og hver hluti þess verður
uppistaða í smámynd. 1 írskri miðalda-
list er munstrið tjáning á hvarflandi
draumlífi sem dvínar og hefst með nýju
afli, það er óreiða og niflheimur sem
hremmir til sín og felur leifar af furðu-
skepnum, sýnir vísi að nýjum, það er
formsköpun borin uppi af þrotlausri
ímyndun. Munstrið vefur öngum sínum
ævagamlar helgimyndir og byrgir þær
inni, það sýnir heimsmynd sem á ekkert
sammerkt með heiminum, tjáir hugsun-
arhátt án skyldleika við hugsun.
Þótt ekki sé litið nema á einfaldar
uppkastsmyndir, er erfitt að verjast
þeirri hugmynd að á bak við formin búi
iðandi líf, sem komi fram í þrotlausu
starfi. Tungan virðist skyld formlífinu.
Orð getur verið einskonar steypimót og
tekið við ólíkustu málmblöndum. Þegar
það er eitt sinn orðið form á það oft
framundan ólíklegustu ævintýri. IJm
leið og ég skrifa þetta gleymi ég ekki
réttmæti gagnrýni, sem Michel Bréal
setti fram varðandi kenningar Arséne
Darmsteter í bókinni „Líf orðanna“.
Þessi gróður sem virðist spretta óháður
er áreiðanlega tjáning á vissum þáttum
vakandi greindar, á virkum og þolandi
hlutum hugans, en gróðurinn sýnir
iiæfileika til að afmynda, afskræma
og gleyma. Hvað sem greind líður er
leyfilegt að halda fram að gróður þessi
visni og fölni, magnist og geti af sér
afbrigði. Óvæntur atburður ýtir undir
tilkomu þeirra, verkar eins og högg sem
kemur róti á hlutina. Virðist mega telja
hann eitthvert afl utan og ofan við stað-
reyndir sögunnar, afl sem hrindir af
stað kynlegri starfsemi, tekur að eyða,
breyta og uppgötva nýjungar. Hverfum
frá þessum myrku og flóknu undirstöð-
um tungunnar og horfum á efri sviðin
þar sem málið fær aukið fegurðargildi.
Þar sjáum við regluna sem minnzt var
á: merkið merkir, en um leið og það
Bandfléttumunstur á íslenzkri rúmfjöl (Nordiska Museet I Stokkhólmi)
TÍMARITIÐ VAKI
27