Vaki - 01.09.1953, Blaðsíða 11

handan við ytra rökfræðilegt afstæði að það er í rauninni ekki til nema einn
vegur: að lifa upp líf hans, finna vaxa innra með sjálfum sér skáldskap hans
sem vaxi tré, hægt og ber ekki ávöxt fyrr en eftir langan þroska. Jafnvel minnsta
æviatriði höfundar, atvikin kringum samningu verks varpa á það meira Ijósi en
gáfulegustu skýringar, segir Louis Parrot.
Rilke skrifaði elegíurnar á nokkrum vikum í samfelldum fellibyl sköpunar í
algerri einveru í hálfhrundu óðalssetri á svissnesku fjalli. Hann hafði þá þagað
næstum samfleytt í tíu ár. Hann dó nokkrum árum seinna eftir langa og þunga
legu: hann hafði neitað öllum lyfjum er gátu létt af honum hartnær óþolandi
kvölum sjúkdómsins: vildi deyja sem hann hafði lifað og veita hverju atriði,
hverri reynslu varanleik með vitund sinni.
Hvað verður skýring andspænis slíku lífi og slíku verki? Skýring, það er
í rauninni flótti frá glímunni við ávarp orðsins sjálfs. Hræðsla gegnt boðskap
þess. Umritunin er fráleit. Orðið er aldrei annað en það sjálft. Hví hættir okkur
ávallt til að gleyma því að orðið er form og formið er veruleikinn: sá eini sem
okkur skiptir máli í skáldskap? Veruleikinn öðlast tilvist sem form. Ekkert
inntak er til annað en það sem hlýtur líf í formi og sem form. Það er ekki hægt
að greina inntak frá formi án þess að bana skáldskapnum. Því ætti aldrei að
skrifa um hlutina heldur skrifa hlutina sjálfa. Allt annað verður óhjákvæmilega
þvættingur.
Ef ég er nú samt farinn að skrifa hjá mér nokkur orð um elegíurnar má
ekki af því ráða að ég álíti mig færan um að sigrast á nefndum örðugleikum.
Mér verður þvert á móti æ ljósar hversu vanmáttug og hráskinnsleg öll þýðing
slíks verks hlýtur að verða. Enda er fjarri mér að reyna að leggja út kvæðið:
hversu fengi maður höndum tekið lífsloftið sem ljóðið andar; háttinn að lifa
sem birtist í hverju orði og býr í hverri málsgrein? Hið eina sem ef til vill væri
hægt, að ieita grunnsins fyrir tilveru slíks skáldskapar, þeirrar skáldlegu jarðar
sem slíkur skáldskapur vex úr; að hlusta eftir því hvað hann vill okkur því hins
fær maður ekki dulizt: það eru allt boð: maður gerist svikari við ljóðið ef hann
leggur ekki við hlustir með lífi sínu öllu: du musst dein Leben dndern segir
Rilke í niðurlagi ljóðs síns um forna styttu Appollós. Allt væntir þess að þú
bregðist ekki.
Ég veit ekki hvernig menn standa að vígi gagnvart skáldskap, gagnvai’t
þessum skáldskap. Ég fæ ekki séð nema tvær leiðir: að stæla hverja taug til
að heyra hann eða að berjast gegn honum þar til yfir lýkur. En hitt er ekki
hægt, að yppta öxlum kæringarlaus. Líf og dauði skáldsins bindast í þetta ljóð:
Það er ekki hægt að láta það sig engu varða. Frá þeirri stundu sem það hefur
kvatt dyra varðar það tilveru manns sem slíka.
Mér hefur löngum þótt undarlegt hve þeir eru margir sem líta á skáldskap
sem skemmtun, helgidægradvöl; eða ef vel tekst til, augnabliksbundna sveiflu
sálarinnar, einhvers konar hita í æðunum er vari sem tilfinning andartak. Sjá
þeir ekki að þeir brjóta mélinu smærra hlutverk skáldskaparins í heiminum:
að tengja þá og hlutina í eina heild. Það verður lesið af verki alira mikilla
skálda: Hómer, Æschylos, Sappho, Dante, Shakespeare. En ef til vill lýsir það
TlMARITIÐ VAKI
9