Vaki - 01.09.1953, Blaðsíða 31

og horft er á myndina er eins og hún
iði og breytist eftir því hvort athyglin
beinist að auðum fleti eða uppfylltum,
láréttum möndli, lóðréttum eða skáhöll-
um. Hvert atriði geymir og ljóstrar upp
leyndarmáli um óendanleg úrræði til
nýrra forma. Svipað fyrirbæri finnst í
í rómanskri höggmyndalist. Þar er
abstrakt form gert að teinungi eða stoð
að furðudýri eða undarlegri plöntu.
Ófreskjan er látin vera í samræmi við
heildarskipun skreytingar eða húss,
en líf hennar er ýmist að fjara út eða
blossa upp á ný. Hún er margundið
vefjaband eða strengur (rinceau) úr
plönturíkinu, hún er tvíhöfða örn, sæ-
norn, menn að berjast. Hún tvöfaklast
og vefst um sjálfa sig og gleypir sig að
lokum. Án þess að skipta um eðli er líkt
og þessi Próteus formsins belgi sig og
láti finna til kraftanna, þeir eru þó ekki
annað en ólga og gáruhreyfing í ein-
földu formi.
Mér kæmi ekki á óvart þótt einhver
segði að abstrakt form og form hins
furðulega væru frjáls í afstöðu sinni til
náttúrunnar en listaverkið sem mynd
væri háð henni sem eftirlíking. En við
getum líka skoðað náttúrumyndir sem
teinung að hamskiptum. Líffræðilega
haldast líkamir manns og konu næstum
því óbreyttir um aldaraðir, en við getum
teiknað ómæli mynda út frá líkama,
breytingaleiðirnar eru ófyrirsjáanlegar
og óendanlega margar og hreyfingin er
síkvilc í mannamyndum sem virðast
reglulegar og samræmdar. Athugum
Rafael, nærtækasta dæmið. Þegar goð-
sagnaveran Daphne skiptir um ham
og verður að lárviðartré, færist hún
úr einu ríki náttúrunnar í annað. Önnur
hamskipti sýna hvernig María mey frá
Orleans verður María mey í stólnum;
það er yndisleg skeljamynd, einkennist
af formhreinum vafningum (volutes).
Blómsveigar líkamsmyndanna sýna okk-
ur þó bezt hvernig samræmd formtil-
brigði leika sér við að mynda og leysa upp
lífverur. Reiknimeistarinn í Aþenuskól-
anum, hermenn Heródesar í Barnamorð-
unum, fiskimennirnir í Netjadrættin-
um, Impería með fætur Apollós krjúp-
andi við fótskör Krists, eru vafskraut
formhugsunar sem hefur líkamann að
uppistöðu og gerir hann að leikfangi í
samræmi, andstæðum og hamskiptum.
Hamskipti líkamans verða til án þess
að skerða veruleikann í lífinu, þau búa
til nýtt líf sem er ekki síður flókið en
líf furðuskepnanna í goðafræði Asíu-
þjóða og höggmyndir rómanska stílsins.
En ófreskjurnar hvíla í abstraktri uppi-
stöðu og eru háðar henni, líkams-
skrautið heldur eðlilegu samræmi en
lætur samræmið leita að æ nýjum leið-
um. Form getur staðnað og orðið form-
úla eða hlutfallalögmál (canon) ; verður
þá skyndilega kyrrstaða, hún er einatt
notuð og höfð að fordæmi við list-
kennslu, en formi er eðlilegast að lifa
sífelld hamskipti, þau hefjast á ný og
hlaupa um líkt og fjörkálfar. Stílviljinn
tekur aö sér að aga þau til samvinnu,
marka þeim stefnu og binda þau í kerfi.
Hugtakið stíll hefur tvær ólíkar og
jafnvel öndverðar merkingar. Stíllinn er
eitthvað óháð. Stíll er eitthvað sem
breytist. Með ákveðnum greini á orðið
við æðri eigind listaverks, hæfileika sem
leysir' það undan fjötrum tímans og
gefur því ævarandi gildi. Stíllinn er festa
og fordæmi, hann stendur af sér veður
tímans og virðist líkastur tindi milli
dalahlíða, hann er hámark sem ákveður
hæðarlínuna. Hugtakið birtir okkur þrá
mannsins til að tjá sig á sem breiðustum
TiMARITIÐ VAKI
29