Birtingur - 01.01.1964, Page 25

það kallað. Hér erum við skyndilega komin
tæp níu hundruð ár aftur í tímans rás. Lítill
munur er á hellum þessum, tilgangi þeirra og
staðsetningu og beizlunum í fjósinu á Stöng,
sem í ljós komu við uppgröft þar, en Stöng er
talin fara í eyði um 1104. Fráleitt er þó að
ætla, að Stangarbóndi hafi fundið upp þetta
fyrirkomulag, það er sjálfsagt miklu eldra.
Húsið virðist að einhverju leyti niðurgrafið,
hlaðið grjóti að innan, en reft yfir með timbri,
þar yfir hella og seinast torf. Vindauga lítið
er á þekjunni, sem lokað er með kringlóttum
torfusnepli. Fleira er af gömlum og merkileg-
um útihúsum hér og staðsetning þeirra upp á
gamlan máta, þeim er dreift sem víðast yfir
túnið. Bæjarhúsin sýna að vísu ekki svo fornt
húsalag sem fjósið, þó eru sjálfsagt ekki mörg
hús þessarar tegundar uppistandandi á ís-
landi nú á dögum, hvað joá að búið sé í þeim
eins og hér er raunin. Á gamla bænum á Hús-
um hefur verið tvíbýli. Nú er önnur baðstof-
an fallin, en Mensaldur Mensaldursson hefur
reist lítið steinhús í þess stað ekki allfjarri
gamla bænum, og segja má, að það sé það
eina, sem minnir á árið 1964.
Ákjósanlegt væri að varðveita alla torfuna,
bæjarhús og úthýsi. Við eigum ekkert dæmi
varðveitt af þessari húsastærð, hvað þá úthýsi
að nokkru gagni. Sunnlendingar mega gjarn-
an rétta hlut sinn fyrir Norðlendingum, sem
hafa fjóra stórbæi í vörzlu sinni á móti einum
sunnan lands. Annað mál er það, að ekki var
ætlun mín sem Sunnlendings að hvetja til að
halda bænum á Húsum við, af því að J:>annig
hafi yfirleitt verið búið á Suðurlandi, heldur af
því að við íslendingar höfum ekki hirt um að
varðveita þessa gerð húsa, Jdó að hún sé fylli-
lega þess verð, ekki sízt krossfjósið, sem ég
hygg algjört einsdæmi á íslandi nú á dögum.
I
Litlu austar en Húsar grillir í þústir nokkrar
sunnan við bæinn á Syðri-Rauðalæk. Við nán-
ari aðgæzlu gestkomanda sést, að hér er um
gömul aflögð fjárhús að ræða. Einhver myndi
segja, að ekki teldist það til stórtíðinda á ís-
landi, en bíðum við. Eitt húsanna hefur á sér
lag, sem fátítt er orðið eða kannski einstakt.
Það er eins og skál á hvolfi: fjárborg. Fjár-
borgin á Syðri-Rauðalæk er að vísu ekki alveg
hreinræktað stílkyn, grunnur hennar er fer-
hyrndur vegna Jiess, að eldri fjárhústóft hefur
verið notuð sem undirstaða, að öðru leyti
hefur húsið öll einkenni fjárborgar, eins og
J:>ær tíðkuðust á Rangárvöllum á 19. öld. Við
skulum alltént doka við og virða mannvirki
þetta betur fyrir okkur, þótt ekki sé það hátt
í loftinu, mikið um sig eða dýrt upp á ver-
aldar vísu, Jrað er um 6 m á hvorn veg að ut-
anmáli niðri við jörð, en rúmir 3 m á hvorn
veg að innan og um 2,70 m á hæð. Fjárborgar-
Birtingur
23