Ritmennt - 01.01.2005, Síða 35

RITMENNT
HIMNABRÉF ÖMMU MINNAR
ekki viljað rjúfa hefðina, jafnvel þótt menn
trúi ekki lengur á það, sem á bak við er. Hafi
faðir minn og faðir hans átt og varðveitt
himnabréf, get ég einnig gert það. Enda þótt
það sé gagnslaust, þá getur það í öllu falli
ekki skaðað. - Gott dæmi um vald slíkrar
hefðar er handskrifaða afritið, sem hér hefur
verið til umræðu. Það hefur farið um marga
ættliði. Gamla frúin, sem nú á bréfið, og
sonur hennar „trúa" sennilega eklci á það,
en líta þrátt fyrir allt á það sem verðmæta
eign. Og hinn látni malti og faðir hafði sagt
frá einkennilegu atvilci. Þegar hann í lolc
síðustu aldar [þ.e. 18. aldarj var vinnumaður
á bæ í nágrannasókninni, hrauzt út elds-
voði, einmitt þegar fólkið var að hreinsa lín
við gufubaðið. En móðirin á bænum varð
ekkert óróleg. Þau höfðu einmitt himnabréf
þar. Eldurinn sloklcnaði líka strax af sjálfu
sér.
Hvaða heimildir höfum við
um himnabréf á Islandil
Af sjálfu sér leiðir að það er rnjög áhugavert
að geta komizt að því, hvenær himnabréf
hafi fyrst borizt til íslands og landsmenn
kynnzt efni þess. Fyrst verður þá fyrir að
athuga þær íslenzkar heimildir, sem geta
frætt okkur urn þetta efni. Þar næst verður
svo að athuga þá erlendu fyrirmynd, sem
líklegt má telja, að hið íslenzka himnabréf,
sem hér um ræðir, hafi stuðzt við í meg-
inatriðum. Um það verður fjallað hér síðar í
sérstökum kafla.
Annað er vart hugsandi en íslendingar hafi
haft spurnir af himnabréfum í Danmörku
og jafnvel víðar í Evrópu, eins og sambandi
var háttað við Dani í andlegum og verald-
legum efnum á miðöldum og lengi eftir
það. Skyldleiki íslenzku himnabréfanna við
danska himnabréfið frá 1720 er hins vegar
svo ótvíræður, að við geturn hiklaust rakið
feril þeirra aftur á 18. öld, eða jafnvel síðari
hluta 17. aldar.
Himnabréfið sjálft
Himnabréf ömmu minnar er flokkað í
álcveðna lcafla, eins og lesendur hafa tekið
eftir. Skal það nú athugað nánar.
Fyrst kemur Útskrift af því bréfi, sem af
himninum var ofan sent fyrir Mikael engil
í Þýzlcalandi. Segja má, að þessi kafli svari
bæði til þess, sem segir í himnabréfunum í
Þjóðsögum Jóns Arnasonar og eins í hinum
norrænu bréfum. Hér eru það varnaðarorð-
in um daglegt líferni, sem beint er til þess,
sem bréfið hefur í fórum sínum. Svarar það
til þess, sem á dönsku er nefnt Bodstypen,
en kalla mætti yfirbótagerð á íslenzku, eins
og fyrr greinir.
Næst kemur Ein góð bæn, sem engill
Guðs færði Leó, bróður Karlamagnúsar lceis-
ara. Er hún efnislega eins og sjálf bæn Karla-
magnúsar, sem kemur hér rétt á eftir.
Þá er kafli, sem nefnist Bænin sjálf. Þessi
hæn virðist einungis vera í íslenzku gerðum
bréfsins. Hér er Jesús Kristur ávarpaður og
hann beðinn um vernd í öllum greinum og
eltki sízt fyrir sjálfum djöflinum. Þetta er
svo áréttað nánar í annarri bæn.
Þar á eftir kemur Bæn Karlamagnúsar
keisara. Þessi kafli svarar greinilega til þeirr-
ar gerðar, sem nefnist á dönsku Amulett-
typen, en vel mætti nefna verndargerð eða
verndargripsgerð á íslenzku. Hér er einmitt
tekið fram, að sjálfur Karlamagnús hafi
31