Ritmennt - 01.01.2005, Síða 144

VILBORG AUÐUR ÍSLEIFSDÓTTIR
RITMENNT
Guttormur Nikulásson, föðurbróðir
hans, var giftur íslenskri konu, Guðríði
Finnbogadóttur, og bjó um tíma á Grund
í Eyjafirði. Þetta hjónaband stóð skamma
stund, því Guðríði var ekki langra lífdaga
auðið, hefur líklega dáið um eða eftir 1500.
Guttormur var lögmaður í Björgvin á fyrri
hluta 16. aldar.55 Guttormur kemur fyrir
í nokkrum skjölum í Hólabiskupsdæmi á
árunum 1500-02, en síðast 1506.56 Eftir
lát Gottskálks kölluðu bræður hans - ekki
Oddur sonur hans, þar sem hann var óskil-
getinn - eftir arfi eftir hann og greiddi eftir-
maður hans á Hólabiskupsstóli, Jón Arason,
fé þetta umsvifalaust.57 Það er mjög senni-
legt, að Oddur hafi alist upp undir hand-
arjaðri þessara frænda sinna í Björgvin og í
Þórsnesi í Harðangri, þar sem þeir höfðu til
varðveislu fé Gottskálks föður hans.58
Stjórnmálaþróun í Noregi á
fyrrihluta 16. aldar
Á fyrstu áratugum 16. aldar, þegar Oddur
Gottskálksson var að vaxa þar úr grasi undir
handarjaðri ættmanna sinna í Björgvin og
Harðangri, voru mikil umbrot í Noregi og
andleg og pólitísk gerjun í Björgvin. Kristján
erfðaprins, síðar Kristján II (embættistíð
1513-23), dvaldist langdvölum í Noregi og
var samvistum við sína dönslcu lénsmenn.59
Danskur aðalsmaður, Eiríkur Walkendorf
(1510-22), prófastur í Hróarskeldu, varð erki-
biskup í Niðarósi að Gauta Ivarssyni gengn-
um. Þar með var rofin sú hefð að norskir
kirkjuhöfðingjar sætu á erlcibiskupsstóli og
danskt ritmál náði endanlega undirtökum í
kansellíi erkibiskups. Þar með var sterkasta
vígi hinnar fornu tungu fallið. Þessi skipan
mála kann að hafa farið fyrir brjóstið á
íhaldssömum norskum höfðingjum þeirra
tíma, enda var síðasti kaþólski erkibiskupinn
af norskum lágaðli, Ólafur Engilbriktsson
(1523-38). Hann ritaði bréf á norrænu,
meðan hann var kanúki, en þegar hann var
tekinn við erkibiskupsdómi hallaði hann
sér að dönskunni í samræmi við vinnulag
forvera síns,Walkendorfs.60
Til Björgvinjar bárust fregnir af Lúther og
grein Gizurar Einarssonar frá árinu 1542 stendur eft-
irfarandi klausa: „... fyrir reikningsskap Guðrúnar
og annað fengið honum [Hans Lubeck] c. fiska." DI
XI, nr. 169. Útgefendur Fornbréfasafns telja að hér
sé um að ræða Guðrúnu Gottskálksdóttur, en það er
öldungis ósannað mál, t.d. hét tengdamóðir Gizurar
Guðrún. Hafi Guðrún fæðst fyrir 1497, þ.e.a.s. áður
en Gottskálk varð biskup, hefur hún verið komin
hátt á fimmtugs aldur, þegar hún trúlofaðist Gizuri.
Þetta verður að teljast afar ósennilegt.
55 „Um Gottskálk Keniksson og Hólabiskupa", bls.
234. Páll Eggert Ólason, íslenzkai æviskrár II, bls.
7-8. Guðríður Finnbogadóttir var dóttir Finnboga
Jónssonar lögmanns norðan og vestan (lögmanns-
tíð 1484-1508). Hún hafði áður verið gift Sveini
Sumarliðasyni (d. líklega 1494), Eiríkssonar slóg-
nefs. Þau Sveinn áttu dótturina Guðrúnu, sem lést
eftir að faðir hennar dó. Guðríður erfði því dóttur
sína. Guðríður dó svo skömmu seinna. Út af þessu
máli spunnust miklar erfðaþrætur, því Finnbogi
lögmaður gerði erfðakröfur í Grundareignir. D1VIII,
nr. 111.
56 DIVII, nr. 512, 536, 585. D1 XI, nr. 56.
57 Jón Halldórsson, „XX. Hólabiskup. Gottskálk
Nikulásson"; D1IX, nr. 279. Þetta var lausafé, sem
Gottskálk lét eftir sig. Hins vegar ánafnaði hann
heilagri Hólakirkju til ævinlegrar eignar allar þær
jarðir, sem hann hafði aflað í biskupstíð sinni. DI
VIII, nr. 555.
58 Oddur er í norskum heimildum talinn til skatt-
greiðenda á Þórsnesi árið 1519. Olav IColltveit,
londal i gamal og ny tid, bls. 57.
59 Erik Arup, Danmarks historie, bls. 322-23.
60 Halvard Bjorkvik, „Folketap og Sammenbrudd
1350-1520", bls. 126-27. í þessum kafla er stutt-
lega gerð grein fyrir þróun norsks ritmáls.
140