Ritmennt - 01.01.2005, Side 151

RITMENNT
ODDUR NORSKI OG NÝJA TESTAMENTIIÐ 1540
dögum síðar.95 Gizur og aðrir af föruneyti
Sigmundar hafa því snúið aftur til íslands
með vorskipunum 1537. Eðlilegt er að álylcta
að Oddur Gottskálksson hafi orðið eftir í
Björgvin til þess að ljúlca við þýðingu sína.
Þar gat hann eklci farið í smiðju til Gizurar
Einarssonar og annarra vina sinna, sem
voru honum fremri að leikni og kunnáttu
í norrænu. Það er sjálfsagt vegna þessara
aðstæðna og vegna langdvalar þýðandans
í Noregi að allmikið þýðingarbragð er að
texta Odds á Nýja testamentinu, einkanlega
síðari helmingnum. Jón Helgason vitnar
í lofsamlega dóma valinkunnra lærdóms-
manna svo sem Guðbrands Vigfússonar og
Sigurðar Nordals um málfarið á þýðingu
Odds. Síðan segir hann: „... en hætt er við,
að ef ekkert væri til af NT nema síðari
helmingurinn, myndi dómar um þýðinguna
hafa hljóðað nokkuð á annan veg."96 Sú
spurning blasir við, hvort seinni hluti Nýja
testamentisins sé ekki fremur þýddur á
norslta en íslenslta norrænu.
Utgáfuvafstur
Oddur hlýtur að hafa verið tilbúinn með
handrit sitt fyrri hluta árs 1539, þar sem
hann þurfti að fá leyfi konungs til þess að
gefa hókina út. í Danaveldi ríkti ritskoðun.
Samkvæmt grein í kirkjuordinantsíunni
frá 1537 áskildi konungur sér rétt til þess
að ákveða, hvaða bælcur kæmu á prent.97
Ritskoðun tekur alltaf sinn tíma, og svo hafa
væntanlega verið snúningar við að finna
prentara og prentsmiðju. Líklega var Oddur
kominn til Danmerkur sumarið 1539 til
þess að reka þessi erindi.
Því miður hefur umsóknarbréf Odds
til lconungs ekki varðveist, en svarbréf
konungs frá 9. nóvember 1539 er enn til,
enda birt sem formáli að útgáfunni 1540.
I þessu bréfi segir konungur, að rektor,
dolctorar og lesimeistarar háslcólans hafi
lesið bókina og gefi hann sínum „elskelige
Otthe norske" leyfi til þess að selja hana á
Islandi - hann slcipar meira að segja fyrir um
prentun hennar.98 Af viðurnefninu að dæma
er Oddur þekktur sem Norðmaður í hinni
konunglegu stjórnsýslu í Kaupmannahöfn
og er það að sínu leyti sannleikanum
samlcvæmt, þar sem hann ólst upp þar í
landi. Gizur var kominn til Hamborgar
síðsumars 1539, en þaðan skrifaði hann
lconungi bréf vegna drápsins á Diðrilc frá
Minden, fógeta konungs, og fylgjurum hans
í ágúst 1539 og virðist hann beinlínis óttast
um líf sitt vegna þessa máls.99
Um það leyti, sem Oddur félclc lcon-
ungsbréfið, sem leyfði prentun Nýja testa-
mentisins, var Gizur Einarsson einnig
kominn til Kaupmannahafnar frá Hamborg.
Hann hafði lagt upp í þá reisu 6. nóvember.100
Hafði hann verið lcjörinn eftirmaður
Ögmundar á Slcálholtsbislcupsstóli101 og var
95 Grethe Authén Blom, „Hellig Olavs by", bls. 350
o.áfr.
96 Jón Helgason, Málið á Nýja testamenti Odds
Gottskálkssonai, bls. 201.
97 DI X, nr. 95, bls. 242. „Sömuleiðis fyrirbjóðum
vér og einnig að nokkrar nýjar bækur eða collectur
skuli prentast annað hvort til messuembættisins
ellegar til að syngja og lesa þær almennilega utan
það verði með sérhvers biskups samþykki og ráði
meistaranna sjálfra í vorum háa skóla ...".
98 Dl X, nr. 212 (ranglega merkt 312).
99 DIX, nr. 205.
100 DI X, nr. 209, bls. 486.
101 D/X, nr. 183.
147