Ritmennt - 01.01.2005, Page 153

RITMENNT
bælcurnar. í Noregi talaði almenningur enn
norrænar mállýskur en hafði ekki ritmál
til hliðsjónar og stuðnings. Þarna var stór
markaður og Oddur Gottskálksson hefur
vafalaust haft taugar til norsks samfélags,
sem hafði fóstrað hann og menntað, ekki
síður en til hins íslenslca, sem hann þelckti
milclu minna. Þeir frændur voru féglöggir
rnenn og hafa vafalítið hrifist af þessari
„viðskiptahugmynd". Með útlcomu Nýja
testamentisins í Noregi hefði mátt efla og
endurnýja málið á svipaðan hátt og gerðist
á íslandi. Um 1540 var enn þá möguleiki að
endurreisa norska norrænu. A 19. öldinni
var það orðið um seinan og hetjuleg tilraun
Ivar Aasens dæmd til að mistakast.108 Með
því að leyfa einungis sölu Nýja testament-
isins á íslandi var sú pólitíska ákvörðun
tekin að gera dönslcu að opinberu máli í
Noregi, danskættaðri yfirstétt til hagræðis,
og úthýsa norrænu úr kirkjum landsins.
íslendingar fengu hins vegar sitt Nýja
testamenti: ... ath then almechtigste gudz
loffoch ære maa formere. och then menighe
mand. som bygge och boo paa wort land
islandt. och icke fuldkommeligen kunde
forstaa andre tungemall mue thes bedre
bliffue vnderwist vdi then hellige Scrifft.109
Lokaorð
Niðurstöður þessarar röksemdafærslu eru
þær, að telja verður líklegt, að útgáfa Nýja
testamentisins hafi verið kostuð af norsku
fé, enda Oddur hálfnorskur og að mestu alinn
upp í því landi. Frá uppvaxtarárum sínum í
Noregi þekkti Oddur Gottskálksson vel þau
vandkvæði, sem hlutust af málaglundri, og
hagræðingu þá, sem felst í ritmáli, sem
ODDUR NORSKI OG NÝJA TESTAMENTIIÐ 1540
flestir geta skilið, séu þeir á annað borð
læsir og skrifandi. Þar sem frændur hans
voru af gamalgrónu norsku lögmanna- og
biskupaslekti með aldagömul tengsl við
ísland, má gera ráð fyrir að þeir hafi slcynj-
að nauðsyn þess að stemma stigu við veldi
Dana í Noregi. Má vera að persónuleg-
ur valdametnaður hafi ráðið þar nokkru
um. Þeim hefur verið ljóst að gengisfell-
ingu norslcra lögbóka og norsks tungumáls
fylgdi gengisfelling norskra höfðingjaætta.
Þeir hafa því styrkt Odd frænda sinn til
útgáfunnar. En þar sem ákvörðun var fallin
í Kaupmannahöfn um, að danskan skyldi
verða opinbert mál í Noregi, lcom þetta
þýðingarframtak íslendinga og Norðmanna
Norðmönnum að litlu haldi. Norslca höfð-
ingjastéttin hafði borið lægri hlut.
Ritaskrá
Arup, Erik, Danmaiks histoiie, Anden bog A-B: Stænd-
erne i herrevælde 1282-1624 (án útgáfustaðar 1932,
endurprentun 1961).
Bjorkvik, Halvard, „Folketap og Sammenbrudd
1350-1520", Aschehougs Noiges Histoiie IV (Oslo
1996).
Björn Þorsteinsson, Ævintýii Maicellusai Skálholts-
biskups (Reykjavík 1965).
Blom, Grethe Authén, „Hellig Olavs by. Middelalder
til 1537", Tiondheims histoiie 997-1997, Jörn Sand-
nes o.fl. ritstj. (Oslo 1997).
Bogi Benediktsson, Sýslumannaæfii I-IV (Reykjavík
1909-15).
Bull, Edvard, „Gottskalk Konekason", Noisk biogia-
fisk leksikon IV (Oslo 1929), bls. 525-27.
D1 = Diplomataiium Islandicum. íslenzkt foinbiéfa-
safn, sem hefii inni að halda biéf og gjöininga,
dóma og máldaga, og aðiai skiái, ei sneita lsland
eða íslenzka menn, I-XVI (Reykjavík 1857-1970).
108 Stephen J. Walton, Ivai Aasens kiopp, bls. 301-
602.
109 DI X, nr. 212 (ranglega merkt 312).
149