Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1950, Page 43

VESTUR-ÍSLENZKIR RITHÖFUNDAR
25
um skáldskap, þótt almenningur hafi
gleypt við honum bæði á útlendum
málum og í þýðingum. Því ber sízt að
neita, að margt gott má segja um þetta
vandláta sjónarmið raunsæismannanna,
en þó er það vitanlega þröngt, enda
ekki langt að fara aftur í tímann til
þess að fyrir mönnum verði riddara-
sögur og lygisögur (Heljarslóðarorusta
hin síðasta sinnar tegundarl), en
þær höfðu skemmt íslenzkri alþýðu og
haldið henni við bækur svo öldum
skifti. En eftir Gröndal má heita, að
engir Islendingar austan hafsins hafi
skrifað reyfara, nema helzt ef telja
rnætti eitthvað af síðari bókum Lax-
ness í ætt við þá bókmenntategund.
Að Magnús gat látið eftir sér að skrifa
þessa bókmenntagerð er sennilega að
þakka hinu ameríska umhverfi og á-
hrifum frá ensku bókmenntunum
(Robert L. Stevenson), þar sem reyfar-
ar (Romances) hafa aldrei fengið svo
illt orð á sig að Jreir hafi orðið að
hverfa bak við tjöldin eins og á Islandi.
Árin 1863-5 fóru nokkrir íslendingar
af Norðurlandi til Brasilíu, þar sem
þeir brátt slitnuðu úr tengslum við
heimalandið og hurfu mönnum sjón-
um. Magnús tekur sér nú fyrir hend-
ur að fylgja fjórum þessara ungu
manna, eins og hann skapar sér þá
sjálfur, inn í hin suðrænu lönd æfin-
týranna. Er og synd að segja að þeir
fái sig ekki fullsadda af undrum og
stórmerkjum lífsins á þessu rómantíska
hmdi innan um svarteygar donnur,
bráðlynda og laushenda signora og pól-
ttíska glæframenn.
Fyrri hluti Brasilíufaranna er sam-
anhangandi saga, en síðari hlutinn í
þáttum. Er hver þáttur æfintýri í laus-
um tengslum við heildina. Mjög svip-
aðar þessum þáttum eru allar síðari
smásögur Magnúsar, bæði þær, sem
enn er ósafnað, og hinar, sem gefnar
voru út í söfnunum Vornætur á Elgs-
heiðum, Sögur frá Nýja Skotlandi
(1910) og Haustkvöld við hafið (1928).
Hér eru dularfullir reyfarar (mystery
stories) og jafnvel leynilögreglusögur
(“Islenzkur Sherlock Holmes”), en
langflestar þáttanna eru æfintýri, sem
Magnús lætur Islendinga, eina sér,
rata í víðsvegar um Vesturálfu heims.
En þótt Jnessi æfintýri séu hin marg-
víslegustu, þá er söguhetjan, landinn,
alltaf samur við sig. Hann er göfugur
og raungóður, vandaður til orðs og
æðis og alltaf með byrði gnóga þjóðar-
metnaðar og tröllatryggð við tungu og
erfðir. Þótt þættir þessir séu allir með
ósviknum veruleikablæ, þá eru þeir
skáldskapur frá rótum, eins og ráða má
í af því hve líkir J:>eir eru. Kennarinn
Magnús reit þá til þess að vega á móti
vanmáttarkennd landa sinna, stappa í
þá stálinu. Hvergi er keppikeflum og
háfleygum vonum íslenzku útflytjend-
anna betur lýst en í þeim.
Auk þessara bóka reit Magnús
fjölda af sögum stórum og smáum fyr-
ir tímarit. Lengst þeirra var reyfar-
inn “1 Rauðárdalnum” (Syrpa 1913-22),
saga um leit að fólgnum fjársjóði í
nágrenni Winnipeg-borgar, en borg-
inni sjálfri er lýst þar til nokkurrar
hlítar á yngri árum sínum. Fjöldi smá-
sagna er í Breiðablikum 1907, Heims-
kringlu 1915, Sameiningunni 1917 og
Tímariti Þjóðræknisfélagsins 1919-44.
Flestar þessar sögur eru Islendinga-
þættir af sama tæi og fyrr var lýst.
Jóhann Magnús birti margar minn-
ingar, kafla úr dagbókum og dánar-
minningar vina sinna.
Eftir 1913 birti hann yfir 60 æfin-
týri hingað og þangað. 1 skáldsögum