Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1950, Síða 60

42
TIMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
asta um hann; víðátta og fjölbreytni
yrkisefna hans eru eigi síður aðdáunar-
verð — víðfeðmi áhugamála hans og
víðtæk þekking. Hann var víðförull í
andans heimi, lagði þar mörg lönd
undir fót. Allt er þetta þeim mun frá-
bærara, þegar í minni er borið, að
skáldið hafði eigi, svo talist gæti, notið
neinnar skólamenntunar. Hann var í
rauninni maður algerlega sjálfmennt-
aður, en með lestri valdra rita hélt
hann áfram sjálfsnámi sínu ævilangt.
Fornsögurnar íslenzku, er hann hafði
lesið í æsku og fest sér í minni, voru
honum um annað fram frjósöm upp-
spretta fræðslu og andríkis. “Atriði úr
Eddum, sögum og sögnum birtust hon-
um með vaxandi viti og þroska í nýju
ljósi, dýpri skilningi, og urðu honum
að yrkisefni.” (S. Nordal). Hann vitnar
einnig jöfnum höndum í ritninguna,
austræn fræði, erlend skáld og íslenzk.
Vafalaust liefir dr. Sigurður Nordal
rétt fyrir sér í því, að Stephan sé glæsi-
legasta dæmi þeirra bænda íslenzkra
(og þeir eru margir og aðdáunarverðir),
sem með sjálfsmenntun og skáldskap,
eða öðrum ritstörfum, i hjáverkum sín-
um, hafa sigrast á fátækt og mótdræg-
um kjörum og auðgað bókmenntir
þjóðar sinnar að varanlegum verðmæt-
um. Stephani tókst það undursamlega
að verða vel við kvöðum hinna daglegu
skyldustarfa annarsvegar og ásækinni
skáldskaparþörf sinni hinsvegar; með
öðrum orðum: að gjalda keisaranum
það, sem keisarans er, og Guði það, sem
Guðs er. En vitanlega útheimti Jmð
harða og langa innri baráttu af hans
háll'u, eins og eftirminnilega sést í
kvæði hans “Afmælisgjöfin”. Mikil-
leiki skáldsins lýsir sér eigi aðeins í því,
hversu vel honum tókst, þó að það yrði
eigi þjáningarlaust, að heyja baráttuna
milli skapandi skáldhneigðar hans og
daglegra starfa, heldur engu miður í
því, hvernig hann hefur þau störf upp
í nýtt veldi með snilligáfu sinni, gerir
þau að uppsprettu andlegrar orku, að
vængjum, er hefja sál hans til flugs,
með þeim hætti, að hann snýr hvers-
dagsreynslu sinni í andríkan og djúp-
sæjan skáldskap, breytir, að segja má,
grjóti í gull.
Stephan dvaldi, eins og alkunnugt er,
öll fullorðinsár sín utan ættjarðar-
stranda, en hann var tengdur heima-
landinu órjúfanlegum böndum og rót-
festur í jarðvegi íslenzkra menningar-
erfða. Ættjarðarást hans, sem fann sér
framrás í sumum allra ágætustu kvæð-
um hans, hafði dýpkað við langdvölina
erlendis, og að sama skapi hafði hann
orðið sér betur meðvitandi hins nána
skyldleika manns og moldar. Hið
fræga kvæði lians “Úr íslendingadags
ræðu” (Þó þú langförull legðir) er á-
hrifamikið dæmi þess. Hvergi logar þó
eldur ástar hans til ættjarðarinnar heit-
ar heldur en í “Ástavísum til Islands”,
og þar er að finna ljóðlínuna víðfrægu:
“Þín fornöld og sögur mér búa í barm”.
sem var bókstaflegur sannleikur hvað
skáldið snerti.
1 íslenzkum fornbókmenntum og
öðrum fræðum vorum fann hann efni
sumra hinna stórbrotnustu og frum-
legustu kvæða sinna og túlkaði þau við-
fangsefni á þann hátt, að þau verða
táknrækn og almenn að gildi. Góð
dæmi þess eru “Illugadrápa” og “Her-
gilseyjarbóndinn”, að tvö ein séu nefnd
af mörgum. Að efni til eru kvæði þessi
einnig sérkennandi fyrir skáldið; hann
valdi sér að yrkisefnum þá fornaldar-
nrenn og konur, sem voru persónugerv-
ingar hetjuanda og sjálfstæðis, horfðust
djarflega í augu við ofureflið og