Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1960, Blaðsíða 61

UPPLÝSING EÐA NÝ-KLASSÍK Á ÍSLANDI
43
fræðum; því skrifaði hann um Os-
sian og orti sjálfur, jafnvel á dönsku.
Hitt var stórvirki, er hann lauk við
útgáfu Sæmundar-Eddu (1787-1828)
fyrir Árnasjóð; þá þýddi hann
kvæðin á dönsku og skrifaði um
Eddufræði og goðafræði norræna
með samanburði við persneskar og
indverskar goðsagnir; var það djörf
en ef til vill heldur snemmbær til-
raun til að gera það fyrir goðsagn-
irnar sem Rask hafði gert fyrir mál-
fræðina; þó má vera að samanburðar
goðsagnafræðingar nútímans eins og
G. Dumézil og Jan de Vries fyndu
enn þá eithvað nýtt hjá Finni inn-
an um hugarflugið. Síðan varð Finn-
ur mestur rúnafræðingur á Norður-
löndum, en mjög galt sú frægð af-
hroð eftir ritgerðina um Rúna mó.
Bókmenniir —
Uegar litið er á bókmenntirnar í
þrengri merkingu, sést að öllum
tegundum ljóðagerðar er haldið
áfram á upplýsingaröld: sálmum,
rímum og ljóðum, en auk riddara-
sagna bætast nú við þrjár bók-
uienntagreinir í lausu máli: grein-
ar eða huganir (kallaðar „tilraunir"
eftir enska orðinu essays), skáld-
sögur og leikrit.
Sálmabókin 1801, gefin út af
Magnúsi Stephensen til að útrýma
200 ára gömlum Grallara, sem víða
var þó notaður í kirkjum fram um
miðja öldina, bar ljósan vott um
skynsemistrú Magnúsar og smekk
fyrir ný sálmalög, en var annars
ekki mjög merkileg né andrík, enda
ávallt tekið illa af eldra fólki, sem
niat hana stundum sem versta guð-
last. Svo gerðu austfirzku skáldin,
bræðurnir Indriði og Hallgrímur
Helgasynir, en Jón Stefánsson faktor
á Djúpavogi tók boðskap hennar ef-
laust tveim höndum.
En rímur þrifust sem bezt á þessu
tímabili þrátt fyrir harða árás Magn-
úsar á þær og rímnalögin. Hrapps-
eyjarprentsmiðja prentaði þó nokk-
uð af rímum og hefur tæplega þurft
að liggja með margar óseldar — þar
á meðal þrjá flokka eftir Árna Böðv-
arsson (1713-77), fremsta rímnaskáld
á þeim dögum og hið fyrsta, sem
fékk veraldlegar rímur prentaðar
á íslandi og um sína daga; aðeins
biblíurímnaskáld höfðu komizt á
hornið í Vísnabók Guðbrands. Þegar
Árni dó, hafði hann ort 221 rímna-
flokk fyrir utan önnur ljóð — en af
þeim varð skopkvæðið „Skipafregn“
(Vorið langl, verður oft dónunum)
langvinsælast. En Björn K. Þórólfs-
son telur, að Gunnlaugur Snorrason
(1713-96) kunni að eiga eitthvað í
því kvæði. Svo og Æviskrár.
Hinn nýi skáldskapur upplýsing-
arstefnunnar fellur í tvo flokka:
beinar þýðingar á frægustu erlend-
um kvæðum stefnunnar og nýr ís-
lenzkur kveðskapur kveðinn eftir
fyrirmælum og smekk stefnunnar.
Þótt ólíklegra virðist verður íslenzka
kvæðagerðin fyrst í kvæðum Egg-
erts Ólafssonar. í þeim er ný-klassík
og fræðiljóð. Sveitasæluljóð hans
eru af forn-latneskum uppruna
(Virgilius, Horatius, Martialis); hann
notar nöfn úr grísk-rómverskri goða-
fræði: allt þetta er tvímælalaus ný-
klassík. Meir í anda tímanna sjálfra
(hins stundlega að mati Nordals), er
fræðandi samtalsform, táknfræði
eins og fjallkonan, er hér mun fyrst
koma fyrir utan sálma og prédik-
ana, en verður algeng bæði í kvæð-