Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.06.1926, Side 12

10
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAjGS ÍSLENDINGA
sjálfstjórninni, heldur hefir ger-
ræði umhoðsvaldsins miklu frem-
ur versnað að góðum mun. Öllum
má vera í fersku minni, hversu
réttarvitund alþýðu var særð og
sómatilfinningu misboðið af 'því,
að verða að horfa upp á tvo hina
valinkunnustu og merkustu menn
landsins snögglega. rekna eins og
verstu römmunga úr stöðu sinni
(banka), og ekki lifandi baun horft
í það af umboðsvaldinu, þó bæði á-
liti landsins og fjárhag þess væri
gerður stór-hnekkir með þessu af-
skaplega gerræði þess. Brýn þörf
er á því að reisa skorður við jafn-
gífurlegu misferli og eins þarf að
laga sakamáls meðferðina eða
réttarfarið, svo að það tryggi
mönnum, að úrslit málanna verði
með dómi bygðum á raun sjálfra
dómaranna um málavexti. Eins
og nú er, eru það engar ýkjur, að
Islendingar gangi með mannoi'ð
sitt, eigur og réttindi í lúkunum.
Bótin við meinbugum réttar-
farsins ei’, vitaskuld, hið forna
dómsmálafar, • búakviðirnir, eins
og Vilhjálmur Finsen sýnt hefir
fram á og ráðið til. Hið foima
dómsmálafar greinir sókn sakar
frá dómstarfinu og gerir dómur-
unum kost á að kornast sjálfum að
raun um málavexti. Því fyrir búa-
kviðinn kemur sakbomingur og
vitni og öll gögn, sem eiga að
fylgja sök hans, og fyrir honum
fer fram sókn og vörn sakai’, svo
sem alkunna ér, og að prófuðum
öllurn gögnum og hlýddri sókn og
vörn og reifingu sakar bei*a búar
kviðinn á eða af fyrir luktum dyr-
um, og formaður þeirra tilkynnir
hann svo dómaranum í heyranda
hljóði, er svo tiltekur löglega
hegningu eða lýsir sýknu sakborn-
ings alt saman eftir hinum borna
kviði. Eins er sakamálsliöfðan tek-
in af umboðsvaldinu og látin liáð
kviðburði, svo að umboðsvaldið
hafi engin urnráð um dómsmál.
Vilhjálmur Finsen réð fyrir 75
árum til að taka upp kviðdóma eða
búakviðu, eins og þegar er um
getið, og flestum verður líklega að
aðhyllast tillögu hans, hins ágæt-
asta dómax-a, sem uppi hefir verið
með Islendingum, og þá mun þeirn
sýnast tími kominn til að taka harxa
úr salti og liafa hana til hátíða-
brigða um Alþingisafmælið. Enda
þarf mönnum ekki að standa neinn
stuggur af því, að fá bœndum
dómsvaldið í hendur. Þeir fóru
með það fyrrurn svo að vel gegndi,
og þeir eru líklegir að gefa enn
hina sömu raun. Bændur eiga og
sjálfir mest í liúfi um réttará-
standið, því þeir og þeirra eiga
aðallega að bxía við það, og því er
ekki nema sjálfsagt að lofa þeim
að hafa veginn og vandann af því.
Svo er það líka, að sé þjóðinni holl
sjálfstjórn, og enginn ber brigður
á það, þá er henni ekkert síður
holt að sjá sjálf um rekstur dóms-
mála sinna.
Villijálmur Finsen fer ekkert út
i það í grein sinni, hvernig haga
skuli kviðdómum á Islandi að öðru
en því að lýsa því sniði, sem Bret-
ar hafa á eiðsvara dómum sínurn,
og gerir ráð fyrir að landsyfir-
réttardómararnir verið látnir hafa
forsæti í kviðdóminum og landinu
skift til þess milli þeirra til yfir-