Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.06.1926, Blaðsíða 14

12
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
binda; en skylt er þó að láta liana
njóta sannmælis uni það, að ein-
okun í verzlun var ekki á þeim
tímum skoðuð óviturleg og rang-
sleitin ráðstöfun, heldur miklu
fremur réttmæt og þrifnaðarvæn-
leg fyrir ríkið í heild sinni, og að
hún og konungur daufheyrðust
öngvan veginn æfinlega við kær-
um vorum, heldur sléttu oft og tíð-
um úr þeim í þá átrt, sem um var
beðið, þótt landar jjeirra ættu í
hlut. Svo voru landsmenn engan
veginn ofurseldir kaupmönnum
með húð og liári með einokunar-
löggjöfinni. Kaupmenn voru með
henni skyldaðir til að hafa á boð-
stólum nægan og góðan varning
handa landsmönnum, og selja hann
ekki því verði, sem þeim (kaup-
mönnum) líkaði, heldur eftir góðri
og gamalli landsvenju, svo áttu
þeir að sækja mál sín fyrir íslenzk-
um dómstóli og éias var þangað
að stefna þeim um ágreining út af
kaupum. Valdsmönnum virðast
fengin töglin og hagldimar um
einokunina með öðrum eins laga-
ákvæðum. Hefðu sýslumenn ekki
látið landsvenjur og réttindi fyrn-
ast í höndum sér, heldur tekið
landsmenn undir sinn verndar-
væng gegn yfirgangi kaupmanna
og neytt valdsins, sem einokunar-
löggjöfin heimilaði þeim, þá hefði
verið um færri sár að binda fyrir
landsmenn. Ef megnið af sýslu-
mönnum hefði haft skapið séra
Orms Ófeigssonar, þá hefðu bú-
sifjamar af einokunarverzluninni
orðið minni, en raun varð á. En
sýslumenn létu sjaldnast til ann-
ara aðgerða koma gegn kaup-
mönnum, en kæra þá fyrir stjórn-
inni. Það kveður svo ramt að því,
að sjálf stjórn Dana varð að segja
yfirvöldunum til, að þau skyldu
draga yfirgangsseggina fyrir lög
og dóm. Það er raun til þess að
vita, að hinar þungu búsifjar, er
landsmenn biðu af einokunarverzl-
uninni, er sannast að segja meir,
ef til vill, að kenna margskonar
hönkum, sem kaupmenn áttu upp
í bakið á sýslumönnum, heldur en
einokunar ráðstöfun Danastjórnar
eða konungs. Svo er heldur ekki
hægt nema telja sýslumönnum til
ávirðingar samlagningarskattinn
svonefnda og þann skarðan hlut,
sem margir sitja við og hafa orðið
að sitja við fyrir fjárhaldsstjórn
ómyndugu áranna. Plato segir
svo í riti sínu um ríki, að ekki sé
forlag í lagamönnum. Það er eins
og orð hins mæta spekings hafi
sannast á valdsmönnum vorum.
Þjóðinni hefir verið lítil björg að
þeim.
_ Alþingis afmælið vilja menn
vitanlega gera sem minnissamleg-
ast. Það er auðráðið af því, að
menn hafa farið svo tímanlega að
bollaleggja þá hluti, sem hafa skuli
til sjálfs tilhaldsins, og ekki eru
þær bollaleggingar nema vel til
fallnar í alla staði og nauðsjmleg-
ar; en jafnframt er þó að hafa
hugstætt það, sem betur stendur
undir með afmælinu og varanlegra
er. Það má segja að máltækið:
gleymt er þá gleypt er, gildi um
öll hátíðabrigði, sem höfð verða
til að laða menn til tilhaldsins eða
því til prýðis, hjá upptöku búa-
kviða. Því liún og hinn forni brag-