Læknablaðið - 15.01.1990, Síða 6

4
LÆKNABLAÐIÐ
gerir þeim kleift að að lifa betra lífi. Vitur
maður lifir í sátt og samlyndi við sjálfan sig,
aðra menn og heiminn allan. Það sem tryggir
þessa eindrægni er skynsamlega réttlætt og
tiliinningalega fullnægjandi lífsskoðun (4).
UPPHAF OG ÞRÓUN SIÐAREGLNA
LÆKNA
Saga læknisfræði og læknisfræðilegrar
siðfræði verður aðeins skilin með hliðsjón af
menningarheild og lífsskoðun. Við rekjum
hefðbundið upphaf siðareglna okkar til
Hippokratesar og þar með til fimmtu aldar
fyrir Krist. í þessu samhengi skiptir engu
máli, þó víst sé talið, að Hippokrates hafi
alls ekki skrifað eið þann, sem við hann er
kenndur og það skiptir heldur ekki máli,
þó að réttar væru tilgátur fræðimanna um,
að Hippokratesar-eiðurinn sé frá sjöttu öld
fyrir Krist eða jafnvel frá fyrstu öld eftir
Krists burð. Það sem máli skiptir er, að
eiðurinn ásamt öðrum ritum, sem Hippokratesi
eru eignuð með réttu og röngu, eru sá
menningargrunnur, sem við byggjum á í dag.
Læknar á Vesturlöndum aðhyllast margar
þær grunnhugmyndir, sem þar koma fram og
gildismatið er um margt hið sama, enda er um
að ræða hluta sömu menningar.
A fyrstu sextán öldum tímatals vors gætti
mest áhrifa kristninnar, sem lagði áherzlu
á samúð með bjargræðislausu fólki og
líknarhjálp við það. Gætir þeirra áhrifa að
sjálfsögðu víða enn í dag. Læknisfræðin,
bæði sem kenning og athöfn, er hins vegar
hluti af þjóðfélaginu og hlýtur því að svara
breytingum þess samfélags, sem hún þjónar.
Mikilvægustu breytingamar í þessu tilliti
eru upplýsingastefnan á 18. öld, ásamt
breytingum á stjómarháttum í konungsríkjum
og keisaradæmum í átt til einræðis og síðan
byltingarskeið, þegar umturnað var öllum
innviðum þjóðfélaga. Þar má sérstaklega nefna
stöðu og vald trúarbragðanna í lífi manna. f
stað rótgróinna trúarstofnana kom veraldlegt
vald.
Menntuðu einveldi fylgdu hugmyndir um,
að þjóðhöfðinginn hefði hagsmuna að gæta
varðandi heilbrigði þegna sinna og að fólkið
væri hið raunverulega auðmagn. Samkvæmt
því þjónaði læknirinn ríkinu, þegar hann sinnti
sjúklingum sínum. Með öðrum orðum sagt,
skyldi læknisfræðiþekkingu og hæfni lækna
beitt í þágu ríkisins eða öllu heldur í þágu
þjóðhöfðingjanna, enda var jafnaðarmerki þar
á milli.
Nítjánda öldin bar í skauti sér breytingar
á viðhorfum lækna, sem tengdust
upplýsingu, félagslegum viðhorfum og þróun
læknisfræðinnar:
í Bretlandi komu fram kenningar um það,
að þar sem læknirinn hefði yfir þekkingu og
hæfni að ráða, mildaða af samúð, bæri honum
að sinna skyldum sínum við sjúklinginn og
vera vorkunnsamur, mildur og ákveðinn
- the virtuous physician. Þar byggðust
opinberar heilbrigðisráðstafanir á ákvörðunum
heilbrigðisnefnda, sem í sátu fulltrúar fólksins.
í Bandaríkjum Norður-Ameríku voru rétt fyrir
miðja öldina stofnuð landssamtök læknafélaga
(AMA). Prófsteinn á samtökin voru tilraunir
til þess að kerfisbinda siðareglur fyrir lækna,
það er að skilgreina hvað það væri að vera
læknir. Þessi þróun stóð að sjálfsögðu í
tengslum við það, að hvert fylki fyrir sig fór
með opinberar heilbrigðisráðstafnir og því var
þörf samræmingar, sem læknasamtökin létu í
té með fyrrgreindu móti.
I Frakklandi gaf stjómarbyltingin þeirri
hugmynd byr undir væng, að menn fengju í
vöggugjöf ýmis réttindi, þar á meðal réttinn
til heilbrigði. Skylda læknisins var að verja og
viðhalda heilbrigði hins sjúka.
Um rétt manna til heilbrigði verður nánar
fjallað síðar.
HUGMYNDAKERFI NÍTJÁNDU ALDAR
Ef við nú hyggjum að því, hver var
afstöðumunur til læknisfræðilegar siðfræði
innan hugmyndakerfa á nítjándu öld, getum
við skoðað hvemig talsmenn þeirra hefðu
litið á skyldu lækna, að því er varðar
heilbrigðisþjónustu.
í Frakklandi hefði svarið verið, að
sjúklingurinn ætti beina siðferðilega kröfu á
lækni sinn. Sjúklingar ættu, eins og við öll,
rétt á heilbrigði og heilbrigðisþjónustu. Þar
af leiðandi bæri læknum að annast sjúklinga
og meðhöndla þá á grunni þessa réttar, sem
skapar samband læknis og sjúklings.
Talsmenn ríkisforsjár, til dæmis í Þýzkalandi,
hefðu tekið þveröfuga afstöðu. Þpir hefðu
haldið því fram, að sjúklingurinn ætti enga