Læknablaðið - 15.01.1990, Blaðsíða 16

14
LÆKNABLAÐIÐ
4. Siðfrœðikenningar
3. Siðferðilegar meginreglur
'fl'
2. Siðferðilegar reglur
1Í
1. Siðferðilegt mat á tilteknum athöfnum
Samkvæmt ofansögðu er siðferðilegt
mat á því, hvað gera skuli við tilteknar
aðstæður réttlætt af siðferðilegum reglum,
sem aftur eru réttlættar af siðferðilegum
meginreglum og þær eru endanlega réttlættar
af siðfrœðikenningum. Dæmi um slrkt er það,
að læknir neitar að gera fóstureyðingu og
heldur því fram, að það sé siðferðilega rangt
að deyða saklausa mannveru af ásettu ráði.
Sé læknirinn krafinn frekari skýringa, getur
hann réttlætt siðferðilegu regluna um bann við
að drepa saklausa mannveru, með því að vísa
til siðferðilegu meginreglunnar um friðhelgi
mannlegs lífs. Að lokum verður siðferðilegt
mat á tiltekinni athöfn eða breytni, svo og
reglan og meginreglan réttlætt af siðfræðilegri
kenningu - kenningu, sem fyrir mörgum
virðist ófullkomin og torskilin. Þess ber þá
að geta, að í því samhengi sem hér um ræðir,
merkir að réttlæta = að styðja, styrkja og
þó að gert sé tilkall til þess, þarf ekki alltaf
að vera um árangursríka eða fullnægjandi
réttlætingu að ræða.
í skýringarmyndinni felast eftirtalin atriði:
a) Siðferðilegt mat tjáir ákvörðun, dóm eða
niðurstöðu varðandi tiltekna athöfn.
b) Siðferðilegar reglur tilgreina að tilteknar
athafnir ætti (eða ætti ekki) að framkvæma
vegna þess að þær eru réttar (eða rangar).
Einfalt dæmi er: «Það er rangt af þér að ljúga
að sjúklingi þínum.»
c) Siðferðilegar meginreglur eru almennari
og jafnframt djúpstæðari en siðferðilegar
reglur og eru grunnur hinna síðamefndu og
uppspretta réttlætingar þeirra. Þannig getur
meginreglan um virðingu fyrir manninum stutt
margar reglur, sem banna mönnum að ljúga.
d) Siðfrœðilegar kenningar eru söfn reglna og
meginreglna, sem eiga meira eða minna saman
í kerfum. Verður fjallað nánar um þær síðar.
Öll fjögur atriðin hér að framan hafa
sameiginlega verið nefnd siðferðilegar
athafnaleiðbeiningar.
SIÐFERÐILEGAR
ATHAFNALEIÐBEININGAR
Víkjum aftur að siðferðilegu kvöðunum og
þeim spumingum, sem fram var varpað:
Hvað er það, sem veldur því, að sumar
valkreppur og sumt mat á athöfnum em
siðferðileg og önnur ekki? Með öðmm orðum:
Með hvaða skilmerkjum getum við greint,
hvort tiltekinn hegðunarstaðall er réttilega
siðferðilegur og ekki trúarlegur, lagalegur eða
stjómmálalegur.
Sumir trúa því, að þeir geti þekkt siðferðilegar
athafnaleiðbeiningar, þegar þeir standa
andspænis þeim, en í raun getur reynzt mjög
erfitt að greina á milli siðferðilegrar íhugunar
og þeirrar, sem er af öðmm toga. Til þess að
auðvelda sér að greina þar á milli, hafa menn
sett þrjú skilyrði:
Tvö fyrri skilyrðin vita að formi mats, reglna
og meginreglna. Vegna þess að þau vísa ekki
til innihalds, myndu þau leyfa, ef notuð væm
ein sér, að mun fleiri athafnaleiðbeiningar (4)
væm taldar siðferðilegar, en sú þriðja myndi
heimila.
1. Samkvœmt fyrsta skilyrðinu em
siðferðilegar athafnaleiðbeiningar hvaðeina
það, sem einstaklingar eða samfélög
viðurkenna að sé œðst, endanlegt eða þyngst í
mati á athöfnum. Sé þetta ekki tengt öðmm
skilyrðum, heimilar það, að nánast hvað
sem er verði talið siðferðilegt, ef samfélag
(eða einstaklingur) skuldbindur sig til þess
að ástunda það. Þannig væri hægt að telja
stundun vísinda siðferði manns. Þó að oft
sé haft á orði, að maður eða samfélag hafi
siðferði vegna þess að viðurkenndar em
tilteknar æðri athafnaleiðbeiningar, er erfitt
að halda því fram, að þessir yfirburðir séu
annað hvort nauðsynlegir eða nægjanlegir
fyrir siðferðið. Þetta er ekki nœgjanlegt,
vegna þess að önnur skilyrði, svo sem
það næsta, (algildingarhæfið) virðast vera
ómissandi. Þess vegna getum við ekki
fullyrt að allar æðri athafnaleiðbeiningar séu
siðferðilegar. Enn fremur ef því er haldið
fram, að yfirburðimir séu nauðsynlegt skilyrði
fyrir siðferði, gefum við okkur fyrirfram það
vægi, sem siðferðilegar athafnaleiðbeiningar