Læknablaðið - 15.01.1990, Síða 35

LÆKNABLAÐIÐ
33
þvingunarskattlagning, til þess að afla fjár
til hvers konar velgerðarstarfsemi, hreinlega
þjófnaður. Samkvæmt því felast grófleg
rangindi í miklum hluta þeirra athafna sem
ríkisstjómir beita sér fyrir. Því kemur ekki á
óvart að Nozick er talsmaður lágmarksríkisins.
Ferlið sem leiðir til lágmarksríkis, án þess
að brotinn sé réttur á nokkrum manni, segir
Nozick felast í nokkrum stigum (19):
1. í byrjun myndu einstaklingar í
«frumástandi», þar sem siðferðilegar
(frjálshyggju)-meginreglur eru almennt
viðurkenndar, koma sér upp fjölda
«vemdarfyrirtækja», í því skyni að framfylgja
frjálshyggjuréttindum, enda myndi eigin
viðleitni einstaklinga í þá veru reynast
óhagkvæm og hætta væri á misnotkun.
2. Vegna samkeppni um viðskiptavini
myndi í fyllingu tímans koma fram ríkjandi
vemdarfyrirtæki á tilteknu landsvæði.
3. Fyrirtæki af þessu tagi myndi síðan breytast
í lágmarksríkið með því að slá föstum
einkarétti á vemdarþjónustu. Sá einkaréttur
beindist að því, að koma í veg fyrir að
aðrir haldi upp tilraunum til að framfylgja
réttindum, þar sem þær tilraunir gætu reynzt
viðskiptavinunum hættulegar. Lágmarksríkið
myndi banna «óháðum aðilum», þ.e. þeim
sem neita að kaupa þjónustu þess, að leita
annarra leiða um fullnustu.
4. A fjórða stiginu er gert ráð fyrir að
ennþá sé fylgt réttum siðferðilegum
meginreglum. Þá myndu þeir, sem væra
í einokunarvemdarfyrirtækinu, vera
skuldbundnir til þess að bæta þeim, sem
ekki era í viðskiptum (ef það era þá nokkrir
sem svo er ástatt um) þau óþægindi sem
samskipti þeirra við viðskiptavini svo
voldugs vemdarfyrirtækis veldur þeim. Þar
af leiðandi hefir fyrirtækið rétt til og raunar
er það skyldugt til þess, að «skattleggja»
viðskiptavini sína, til þess að hægt sé að
kaupa nokkra vemd fyrir þá, sem standa
verr að vígi vegna þess að þeir era ekki
viðskiptavinir (20). Sú vemd sem fyrirtækið,
lágmarksríkið, veitir, er gegn líkamlegum
meiðslum, þjófnaði, svikum og broti á
samningum og er það í samræmi við það sem
áður sagði.
Andstætt því sem er í kenningu Rawls,
takmarka Nozick og aðrir frjálshyggjumenn
siðferðið ekki við réttlæti. Þannig
leggur Nozick áherzlu á það, að við
frjálshyggjukenningu um réttindi einstaklinga
beri að bæta frjálshyggjukenningu um dyggðir,
sem viðurkenni, að ekki era allar siðferðilegar
meginreglur hæfar til þess að framfylgja þeim
og að siðrænt líf felur meira í sér en það
að vanvirða ekki réttindi. Frjálshyggjumenn
benda gjaman á skilin milli réttlætis og
gjafmildi, sem andsvar við þeirri ásökun,
að réttur til eignarhalds í anda Lockes geri
lögmæta sárastu fátækt milljóna manna. Þeir
leggja áherslu á það, að þó svo að réttlæti
krefjist þess, að við séum ekki neydd til þess
að leggja af mörkum til velferðar annarra,
krefjist gjafmildin þess, að við hjálpum jafnvel
þeim, sem engan rétt eiga á aðstoð okkar.
Kenningar þeirra Rawls og Nozick era
raktar hér vegna þess, að þær auðvelda
okkur að greina meginatriði í þeirri
umræðu, sem nú er uppi um vandamál
heilbrigðisþjónustunnar, svo sem: Eigum við
rétt á heilbrigðisþjónustu?
TILVITNANIR
1. Norman R. The Moral Philosophers. An Introduction
to Ethics. Oxford: Clarendon Press 1983. Reprinted
1986, s. 132.
2. Beauchamp TL, Childress JF. Principles of
Biomedics Second edition. New York, Oxford:
Oxford University Press 1983, s. 19.
3. Reich WT ed. Encyclopedia of Bioethics. New
York: Macmillan and Free Press 1978, Vol. 1 s.
413-17.
4. Shelp EE ed. Justice and Health Care. A Pallas
Paperback. Dordrecht, Boston, London: D. Reidel
Publishing Company 1981, s. 6-14.
5. Rawls J. A Theory of Justice. Oxford: Oxford
University Press 1972, reprinted 1985, s. 60, 201-5.
6. Sama rit, s. 60, 73, 83-9.
7. Sama rit, s. 60, 75-83.
8. Sama rit, s. 7.
9. Sama rit, s. 62.
10. Sama rit, s. 11.
11. Sama rit, s. 15.
12. Sama rit, s. 21.
13. Sama rit, s. 252.
14. Nozick R. Anarchy, State and Utopia. New York:
Basic Books Inc. 1974.
15. Sama rit, s. 171-2.
16. Sama rit, s. 151.
17. Sama rit, s. 178-9.
18. Sama rit, s. 151.
19. Sama rit, s. 10-25.
20. Wolff RP. Robert Nozick’s Derivation of the
Minimal State. í: Paul J ed: Reading Nozick.
Essays on Anarchy, State and Utopia. Oxford: Basil
Blackwell 1983 s. 79.