Læknablaðið - 15.01.1990, Síða 50

48
LÆKNABLAÐIÐ
dómgreind leyfir« (2). í þessu kemur fram
forrœðishyggja, sem hefir sett mark á siðfræði
lækna allt fram á þennan dag. Þama birtist
einnig einstaklingshyggja, vegna þess að talað
er um velgerð við sjúklinginn.
Gagnrýni á þessi viðhorf kemur meðal annars
fram hjá samtímahöfundum, sem byggja
kenningar sínar á siðfræði Kants (4).
Óskaðsemireglan kom löngu síðar fram
í latínuformi - Primum non nocere -
umfram allt skaltu ekki valda skaða - og
hefir verið litið á hana sem grunnreglu
í siðfræði lækna. Þessi grunnregla á sér
stoð í Hippokratesarhefðinni, því að í
Faraldsfræðinni, riti sem kennt er við
Hippokrates, segir einungis, að læknir skuli
temja sér tvennt, að hjálpa eða að minnsta
kosti að valda ekki skaða (5).
Ef við nú lítum á upptalninguna hér að
framan, kemur í ljós, að nœsta lítið er eftir
af texta Hippokratesareiðsins:
Oft er þögn lækna rofin, þegar sjúklingur
óskar og/eða mikilvægir hagsmunir krefjast
þess og fjöldamargar heilbrigðisstéttir hafa
beinan aðgang að sjúkraskýrslunni, auuk þess
sem vottorð af ýmsu tagi fara um hendur
margra annarra en heilbrigðisstarfsfólks.. í
einu þjóðlandi Vestur-Evrópu verður læknir
nú ekki lögsóttur, þó að hann eigi aðild að
líknardrápi. Læknar gera fóstureyðingar og
tíminn miðað við aldur fóstursins hefir stöðugt
verið færður fram. Skurðlækningar hafa fyrir
löngu fengið sess við háborð læknislistarinnar
og læknavísindanna.
Nú er hins vegar sótt að velgerðarreglunni
og óskaðrœðisreglunni vegna meintrar
forrœðishyggjunnar:
Til sönnunar forræðishyggju (5), er bent á
Genfarheit lœkna: »Eg mun hafa heilbrigði
sjúklinga minna í huga ofar öllu öðru« (6) og
á Alþjóðasiðareglur lækna: »Lækni ber, þegar
hann veitir læknisþjónustu, sem hefir þau
áhrif að veikja líkamlegt og andlegt ástand
sjúklings, að taka einungis mið af hagsmunum
sjúklingsins« (7). I Lissabonyfirlýsingunni
um réttindi sjúklingsins (8) segir, að lækni
beri ávallt að breyta samkvæmt samvizku
sinni og ávallt í þágu beztu hagsmuna
sjúklingsins, jafnvel þó að honum sé ljóst,
að fyrir geti legið raunhæfur siðfræðilegur eða
lögfræðilegur vandi.
í sömu yfirlýsingu er rætt um sum þau
meginréttindi, sem reynt er að veita
sjúklingum og verði þeir af þessum réttindum,
ber læknum að leitast við með viðeigandi
ráðum að tryggja eða endurheimta þau.
Feneyjayfirlýsingin um ólœknandi sjúkdóm
(9) segir skyldu læknisins vera þá, að koma
mönnum til heilsu og þar sem við verður
komið, að lina þjáningu og að bregðast þannig
við, að beztu hagsmunir sjúklinga hans séu
varðir.
HIPPOKRATESARHEIMT
Væri hér látið staðar numið og engum
andmælum hreyft, þyrftum við hugsanlega
að taka undir gagnrýni Newtons (1) í upphafi
þessa kafla.
En í alþjóðlegum siðareglum hefir á
undanfömum áratugum kveðið við nýjan tón:
I Helsinkiyfirlýsingunni (10) (sem geymir
ráðleggingar og leiðbeiningar fyrir lækna
varðandi læknisfræðirannsóknir, sem gerðar
eru á mönnum) er áherzla lögð á frjálsan vilja
einstaklingsins. Læknum er uppálagt, að fræða
þá, sem boðin er þátttaka í tilraunum, þannig
að þeir geti myndað sér skynsamlega skoðun
og skal samþykki þeirra byggt á vitneskju.
í endurskoðuðum Alþjóðasiðareglum
lœkna (7), er þvi slegið föstu, að læknar
eigi að virða réttindi sjúklinga og í
Lissabonyfirlýsingunni um réttindi sjúklingsins
er fullyrt (8), að sjúklingurinn eigi þann rétt,
* að vera frjáls að því að velja sér lækni,
* að fá meðferð hjá lækni, sem er frjáls
að því að taka klínískar og siðfræðilegar
ákvarðanir án utanaðkomandi afskipta,
* að gangast undir eða að hafna meðferð
eftir að hann hefir fengið fullnægjandi
upplýsingar,
* að vænta þess að læknir hans virði trúnað
og allar upplýsingar er varða læknisfræðileg
atriði og einkahagi,
* að fá að deyja með sæmd,
* að taka við eða hafna andlegri eða
siðrænni sefun, þar með talinni hjálp prests
hlutaðeigandi trúardeildar.
Hér er þó sá galli á gjöf Njarðar, að
ofangreind yfirlýsing »felur í sér sum þau