Læknablaðið - 15.10.1998, Síða 19

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
731
enn á læknanlegu stigi (45). Stökkbreytingar í
sama æxlisgeni hafa sést í hægðum sjúklinga
með briskirtilskrabbamein og einnig sjúklinga
með forstigs krabbameinsbreytingar í briskirtl-
inum (pancreatic ductal hyperplasia) (46). Þess-
ar rannsóknir hafa opnað þann möguleika að
hægt sé að greina þetta illvíga krabbamein fyrr
en verið hefur, en tæplega 80% briskirtils-
krabbameinssjúklinga reynast vera með fjar-
meinvörp við greiningu og fimm ára lifun er
ekki nema 1-2% (47). Til þess að ganga ennþá
lengra sýndi annar hópur fram á það að hægt
væri að greina þessar sömu stökkbreytingar í
ristilskolsýnum (colonic effluent samples) sjúk-
linga sem voru án þekkts krabbameins eða for-
stigsbreytinga, en í aukinni hættu á að fá ristil-
krabbamein síðar á ævinni (til dæmis vegna fjöl-
skyldusögu eða FAP). Þessar stökkbreytingar
sáust hvorki í sjúklingum með bólgusjúkdóma í
ristli né þar sem ristilspeglun var eðlileg. I einu
tilfelli sást þessi stökkbreyting í sýni úr sjúklingi
sem greindist með ristilkrabbamein fjórum árum
síðar (48).
Enn er ekki ljóst hvort stökkbreytingagrein-
ingar geti gegnt hlutverki í kembileit ristil-
krabbameins. Líklega kæmu slíkar greiningar
að mestu gagni í einstaklingum í auknum
áhættuhópi, sem hafa til dæmis sterka fjöl-
skyldusögu um ristilkrabbamein. I þessum
hópi hefur reglubundnum ristilspeglunum ver-
ið beitt í forvarnarskyni. Hvort stökkbreytinga-
greiningar munu koma í stað ristilspeglunar
verður framtíðin að leiða í ljós. Hugsanlegt er
að aðferðirnar bæti hvor aðra upp og ætti því að
nota samtímis.
Rannsóknir á góðkynja hnútum úr brjóstum
hafa sýnt að aukin hætta á brjóstakrabbameins-
myndun getur fylgt ákveðnum meinafræðileg-
um tegundum (49,50). Vísindamenn eru þó enn
að leita að klínískum-, myndrænum- eða líf-
fræðilegum þáttum sem geta betur spáð fyrir
um hvaða góðkynja hnútar verða síðar illkynja.
Fyrir nokkrum árum sýndi sameindaerfða-
fræðileg rannsókn á 60 góðkynja hnútum að
um 8% þeirra voru með stökkbreytingu í p53
geninu (ekki kímlínu) (51). A rannsóknastofu í
sameinda- og frumulíffræði, Krabbameinsfé-
lagi Islands hefur ein rannsókn beinst að því að
skoða stökkbreytingar í þessu sama geni í nála-
stungusýnum úr brjóstum. Fyrstu niðurstöður
styðja áðurnefnda rannsókn en þær sýna meðal
annars að p53 stökkbreytingar eru til staðar,
ekki aðeins í illkynja æxlum, heldur einnig í
nokkrum góðkynja hnútum (52). Erfitt er að
segja á þessu stigi hvaða þýðingu niðurstöður
þessara rannsókna hafa. Það má vissulega leiða
að því líkum að stökkbreytingar í þessu geni
geta verið snemmkomnar í umbreytingarferli
venjulegrar brjóstaþekjufrumu í illkynja
krabbameinsfrumu. Þó er ekki víst að góðkynja
hnútar sem bera p53 stökkbreytingar, séu lík-
legri til þess að verða illkynja. Ef svo reynist
vera þá hefur opnast leið til þess að greina
krabbamein enn fyrr en gert er nú, jafnvel áður
en það hefur í raun myndast. Einnig geta þessar
stökkbreytingagreiningar hjálpað lækni að skil-
greina undirhóp kvenna með góðkynja hnúta
sem þyrftu annað hvort strangara eftirlit eða
meiri meðferð en venja er.
III. Upplýsingar um horfur og áhrif á
meðferðarval: Það er orðið nokkuð langt síð-
an að blóðfræðingar fóru að styðjast við
ákveðnar genabreytingar við mat á horfum
sjúklinga. I blóðkrabbameinum er algengt að
ein ákveðin genabreyting orsaki myndun krabba-
meinsins og er því auðveldara að meta áhrif
hennar, en í öðrum krabbameinum. Sem dæmi
þá hefur löngum verið vitað að bráða hvítblæð-
issjúklingar (ALL) með svonefndan Phila-
delphia litning hafa verri horfur en þeir sem
hafa ekki þessa genabreytingu (3). Philadel-
phia litningur þessi myndast við tilfærslu abl
for-æxlisgensins frá litningi 9 á bcr svæði á
litningi 22 (translocation 9:22). For-æxlisgenið
verður við þetta að æxlisgeni og getur stuðlað
að krabbameinsmyndun.
Hvað varðar rannsóknir á öðrum krabba-
meinum hafa margar þeirra einnig beinst að því
að skoða áhrif hinna ýmsu erfðaefnisskemmda
á horfur krabbameinssjúklinganna. Það hefur
reynst erfiðara að meta áhrif einstakra gena-
breytinga heldur en í blóðkrabbameinum,
vegna þess að oftast koma margar breytingar
til. Það hefur þó komið í ljós að greining vissra
erfðaefnisskemmda getur hjálpað lækninum að
meta betur horfur sjúklinganna auk þess sem
þær geta gegnt hlutverki í að gera meðferð
markvissari en núverandi aðferðir bjóða upp á
(53). Dæmi um gagnsemi slíkra rannsókna birt-
ist árið 1996, þegar sýnt var fram á mikilvægi
tjáningar svonefnds DCC (deleted in colorectal
cancer) prótíns í ristilkrabbameini (54). DCC
prótínið er himnubundið og líkist mjög ákveð-
inni samloðunarsameind (neural-cell adhesion
molecule). Talið er að ef þessa samloðunar-