Læknablaðið - 15.05.1999, Síða 52

436
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
ingur við það að „sópa til hlið-
ar“ löggjöf, sem verndar rétt-
indi sjúklinga, hverjar svo sem
ástæðurnar kunna að vera.
Stefna Alþjóðafélags lækna
gerir ráð fyrir að þau tilvik
komi upp að lögin beri brigð-
ur á rétt læknisins til að taka
ákvarðanir fyrir hönd sjúk-
lingsins eða að dregið sé úr
rétti sjúklinga til trúnaðar. Til
dæmis segir í Lissabonyfir-
lýsingunni:
„Aðeins má opinbera trún-
aðarupplýsingar, ef sjúkling-
urinn gefur skilmerkilegt sam-
þykki sitt eða ef skýlaus
ákvœði eru um það í lögum.“
Af þessari ástæðu er bráð-
nauðsynlegt að iögin greiði
fyrir nægjanlegri vernd fyrir
réttindi sjúklinga.
Þriðja spuming: Er sið-
fræðilega rétt, að rannsóknir,
sem leyfishafi gagnagrunns-
ins stendur fyrir, séu undan-
þegnar mati siðfræðilegra
nefnda sem sérstaklega eru
skipaðar í samræmi við
Helsinkiyfirlýsinguna?
Enginn ætti að gera neina
rannsókn, hvert svo sem tilefn-
ið er, án þess að fylgt sé öllum
meginreglum í Helsinkiyfir-
lýsingu Alþjóðafélags lækna.
Fjórða spurning: Er sið-
fræðilega rétt að veita einu
einkafyrirtæki einskorðað-
an rétt til þess að setja sam-
an, reka og hagnast á alhliða
miðlægum gagnagrunni á
heilbrigðissviði og breyta
þannig opinberum úrræð-
um í verslunarvöru einstak-
linga?
Sé tilgangurinn með gagna-
grunninum sá að staðsetja
mannlegar erfðaeiningar og
síðan að áskilja leyfishafanum
(eða fjárhagslegum samstarfs-
aðila hans) einkarétt á að-
gangi að gögnunum, í því
skyni að hagnast á þeim, þá
gildir eftirfarandi meginregla:
„Staðsetning mannlegra
erfðaeininga verður að vera
nafnlaus, en upplýsingarnar
sem aflað er gilda um allar
mannverur án tillits til ein-
staklingsmunar, litarháttar
eða kynþáttar. Upplýsingarn-
ar ættu að vera almannaeign
og þœr œtti ekki að nota í
augnamiði viðskipta. Þar af
leiðandi œtti ekki að gefa út
nein einkaleyfi fyrir gena-
mengi mannsins eða hluta af
því. “ (Yfirlýsingin um könn-
un á genamengi mannsins.)
Fimmta spurning: Er sið-
fræðilega rétt að hindra sjúk-
linga, sem skipta um skoðun
varðandi þátttöku í gagna-
grunninum, í því að draga
gögn sín til baka?
„Virða skal vilja þeirra sem
gengist hafa undir rannsóknir
og rétt þeirra til þess að
ákvarða hvort þeir taka þátt og
til þess að ákvarða um notkun
þeirra upplýsinga sem aflað
er. “ (Yfirlýsingin um könnun á
genamengi mannsins.)
Helsinkiyfirlýsingin veitir
leiðsögn um framkvæmd
rannsókna, þar sem mannvera
tekur efnislega þátt, andstætt
því sem er um rannsóknir er
byggjast á gögnum um sjúk-
linga. Hins vegar er eftirfar-
andi meginregla í fullu gildi:
„Hana eða hann skalfrœða
um það, að henni eða honum
er frjálst að hœtta þátttöku í
könnuninni og draga til baka
samþykki sitt fyrir þátttöku
hvenœr sem er. “ (Helsinki-
yfirlýsingin.)
Sjötta spuming: Við hvaða
skilyrði er hægt að láta af
hendi læknisfræðileg gögn
vegna rannsókna?
í svari við fyrstu spurning-
unni (hér á undan) er fjallað
um almennar kröfur um það,
hvernig farið skuli að þegar
ljóstrað er upp um upplýsing-
ar um sjúklinga. Að því er
varðar sértæka tilvitnun í af-
hendingu gagna í rannsóknar-
skyni, segir í Yfirlýsingunni
um tölvunotkun í læknisfræði:
„Það telst ekki trúnaðarrof,
að láta af hendi eða að flytja
þœr trúnaðarupplýsingar heil-
brigðisþjónustunnar, sem nauð-
synlegar eru fyrir vísinda-
rannsóknir, mat á stjórnun,
fjárhagsendurskoðun, með-
ferðarmat og viðlíka kannan-
ir, að því tilskildu að upplýs-
ingarnar sem látnar eru af
hendi, bendi hvorki beint né
óbeint á neinn ákveðinn
sjúkling í nokkurri skýrslu um
slíkar rannsóknir, endurskoð-
un eða matsgerðir, né afhjúpi
á nokkurn annan hátt hverjir
sjúklingarnir eru. “
Sjöunda spuming: Hver er
vörsluaðili læknisfræðilegr-
ar skrásetningar?
Margar af meginreglunum
sem birtar eru hér á undan
styðja þá heildarhugmynd að
læknirinn verði að gæta þagn-
arskyldu varðandi notkun
skrásettra upplýsinga um
sjúklinga hans.
Lokaorð
I skjali þessu hefir Alþjóða-
félag lækna aðeins fjallað um
þau siðfræðilegu viðfangsefni
sem á þessari stundu blasa
við. Skynsamlegt væri að
kanna og sannreyna viðskipta-
samkomulag það, sem íslensku
lögin greiða fyrir og að skil-
greina að fullu þær siðfræði-
legu vísbendingar sem felast í
íslensku löggjöfinni. Þær
spurningar, sem svara þarf
varðandi viðskiptasamkomu-
lagið, eru meðal annars þessar: