Sagnir - 01.04.1989, Page 22

Orri Vésteinsson
m,4 en á hinum stöðunum (þ.e. þar
sem þetta verður mælt) er hann í
kringum 50.5 Vafagemsarnir í hópn-
um - Laugar og Þórarinsstaðir, eiga
það sameiginlegt að vera ásamt
fjósi sambyggðir mannahúsunum.
Það hefur líklega verið þreytandi að
klofa skaflana á vetrum uppá
Hrunamannaafrétti og því hafa
menn þar gripið til þess að hafa
kýrnar og töðuna inni í bæjarþorp-
inu. Þeir hafa þá verið sporléttari á
sumrin þegar bera þurfti mykjuna
á túnin. Ekkert bendir til þess að
þetta hafi tíðkast niðri á láglendi
fyrr en miklu síðar, eða á 18. og
19. öld, þegar menn fara að byggja
fjós út úr baðstofum og svo fjósbað-
stofur.6
Það er sjálfsagt þegar maður
geymir heyin sín í torfhúsum að
1 i 1 1 ■ i----1----1--1--1----1----1---» FF7
o JO 20 3o 40 So 6o 70 8ú So Joo rc'
Laugar. I skáli, 2 stofa, 3 fjós, 4 hlaða/hey-
garður.
reyna að gera þau þannig úr garði
að vatn sem alltaf getur seytlað inn,
Á Austurlandi uar aldrei hœtt að nota hlööur
og þar þróuðust þœr á nokkuð sérstœðan
hátt, í það að uerða hring- og slrýtulaga, suo-
kallaðar kringlur. Myndin sýnir kringlu í Múla
sýslu í lok 19. aldar.
Eldur í hlöðunni?
í báðum hlöðunum í Hvítárholti
og í fjárhúshlöðunni á Þórarins-
stöðum fundust eldsmerki."
Hey og eldur fara auðvitað ekki
saman. Ætla má að eldurinn
hafi verið kyntur á sumrum
meðan hlöðurnar stóðu auðar.
Það væri líka lítil búmennska
að reisa sér hús nema til að nýta
það einhvernveginn allt árið um
kring. Sumir hafa sett upp tíma-
bundna smiðju í hlöðum
sínum, en aðrir hafa kannski
gert eins og Magnús Árnason
þegar hann skildi við staðinn í
Miklagarði í Eyjafirði 1569 — fyllt
þær af drasli.12
son (þar sem þeir standa í fjóshlöðu
þess fyrrnefnda og hinn síðarnefndi
vill finna Gunnar Þiðrandabana í
heystálinu):
Nú skaltu standa í dyrum, en ek
mun ganga í hlöðuna ok um-
hverfum heyit. Ek mun ok ganga
upp á heyit ok velta af ofan því, er
vótt er. Er þér ófært at fara upp á
heyit, fyrr en ek hefi hreinsat áðr,
því at þú ert skartsmaðr mikill. Vil
ek eigi, at saurgist klæði þín.9
Hér hefur hlaðan annaðhvort lekið
eða að heyið hefur verið illa þurrt og
rakinn hefur þést ofantil í því.
Síðara vandamálinu eru menn að
verjast á 19. öld þegar þeir tyrfa hey
sín inni í hlöðunum.10 Síðar verður
frekar vikið að fúlu heyi í hlöðum.
Hlöðurnar eru misjafnlega settar
Þórarinsstaðir. 1 skáli, 2 stofa, 3 búr, 4 fjós, 5 Stöng. I fjós. 2 hlaða.
hlaða/heygarður, 6 kofi.
'__________________________________________________________________________________________^
renni sem greiðlegast út. Þannig er
talsverður halli á flestum hlöðugólf-
unum. í Gröf er hæðarmunurinn frá
hlöðugafli og fram að fjósdyrum um
2 m, og í hlöðunni einni um 1 m. Þar
er að auki óvandað lokræsi eftir miðju
gólfinu sem líklega hefur runnið
saman við flórlögnina í fjósinu.7 í
engum hinna hlaðanna er jafn ramm-
gerður umbúnaður, en í flestum
þeirra hallar gólfinu eitthvað fram
að dyrum, þ.e. þar sem það verður
merkt af uppgraftarskýrslum. Aðeins
í hlöðunni á Lundi er örugglega
enginn gólfhalli eða annar umbún-
aður til að veita út vatni.8 Blautt hey
í hlöðum hefur verið þekkt vanda-
mál í kringum 1500 þegar höfundur
Fljótsdœlasögu lætur Sveinung
bónda segja við Helga Droplaugar-
við fjósin. Fjórar eru endastæðar,
þ.e. gengið er inn í þær í gegnum
dyr á fjósgafli. Það hefur líkast til
verið algengasta lagið; séu dyrnar
hafðar á gafli þá nýtast langveggirnir
að fullu fyrir bása. Hlöðurnar/hey-
tóftirnar á Laugum og Þórarinsstöð-
um standa þvert á fjósin, en þar
gætu staðhættir hafa ráðið um.
Sama má líklega segja um hlöðurn-
ar á Bergþórshvoli13 og á Stöng en
þar eru þær samhliða fjósunum, en
tóftirnar eru svo illa farnar að ekki er
hægt að segja hvort gengt hefur verið
á milli. Það hefur auðvitað verið
önugt og ónotalegt að þurfa að hlaupa
út til að ná í heyið í skepnurnar og
þegar það sparar líka veggjarspotta,
þá hefur verið sjálfsagt að hafa
innangengt á milli þar sem því hefur
20 SAGNIR