Sagnir - 01.04.1989, Page 23

Mygluskán og hálfblautur ruddi
verið komið við. Þegar séra Árni
Gíslason forbetraði staðarþorpið að
Stafafelli í Lóni um 1793 þá byggði
hann m.a. hlöðu sem var endastæð
við fjósið líkt og í Hvítárholti eða
Gröf.H Það gæti bent til þess að
þetta byggingarlag á fjóshlöðum
hafi verið ráðandi nær alla íslands-
söguna.
Stórar og litlar
TAFLA 2 FJÓSHLÖÐUR
Staður Stærð hlöðu í m2 Lengd fjóss í m Áætl. fjöldi gripa í fjósi Áætl. kýrfóður í hlöðu
Bergþórshvoll 13,2 14 30 2-3
Hvítárholt um 65 10-11 22-25 12-13
Stöng 40-52 10+ 20-23+ 7-9+
Sámsstaðir 12,6 8,6 20 2-3
? Þórarinsstaðir 13,2 7,6 14-15 2-3
? Laugar 28,8 11 20 5-6
Gröf 46,0 8,3-8,8 20 8-9
Lundur 29,2 9 20 5-6
Hlöðurnar má þannig flokka eftir af-
stöðu við fjós, en athyglisverðari
flokkun fæst með því að athuga
stærð þeirra miðað við fjós, þ.e. m2
af hlöðu miðað við fjölda gripa í
fjósi. Fjósin eru flest ámóta stór; í
þeim hafa rúmast í kringum 20
anna í fjósinu, þ.e.a.s. kýrnar, en
kálfarnir og nautin hafa fengið hey
annarstaðar frá og/eða verið látin
fleyta sér á útigangi.16 Svona út-
reikningar eru auðvitað varasamir;
Heimildir: Samanber tilvísanir 3-5.
8 kúm.19 Þetta eru áþekk hlutföll og
hjá Gísla; 5-6 m2 af hlöðugólfi
munu þá samsvara vetrarfóðri einn-
ar kýr. Þessa tölu verður auðvitað að
taka sem grófa nálgun, en hún er
hlaða.
Sdpir. Aðeins í fjósinu á Þórarins-
stöðum hafa verið færri gripir (um
15). Fjósin í Hvítárholti og á Stöng
hafa kannski rúmað eitthvað fleiri
en 20 gripi, en langstærsta fjósið er
a Bergþórshvoli - þar hafa komist
a h að 30 gripir (þar sem básar
verða ekki beinlínis taldir, er miðað
við að hver gripur hafi um 0,9-1 m
a lengdinni15). Eins og sést af töflu
eru hlöðurnar aftur á móti mjög
tfiisstórar, og lítið samhengi milli
stærðar hlöðu og fjölda gripa í fjósi.
'sli Gestsson, sem stjórnaði upp-
Sreftrinum í Gröf, hefur reiknað út
a ^ hlaðan þar hafi rúmað um 175
jj1 af töðu (f hæsta lagi), og að ef
únni hafi verið ætlaðir um 20 m3 af
öðu yfir veturinn, þá hafi hlaðan
rumað hey fyrir tæpan helming grip-
erfitt er að áætla uppbyggingu húsa
út frá grunninum einum saman, og
enn erfiðara að áætla hversu mikið
gripunum var gefið, því hafa verður
í huga að kúm var ekki alltaf gefið til
nytar yfir veturinn, heldur látið
nægja að halda í þeim lífinu, og
þeim jafnvel beitt út á gaddinn um
miðjan vetur.17 Auk þess gat fóður-
gildi töðunnar verið mjög misjafnt.
Ef útreikningar Gísla eru bornir
saman við heimildir frá 18. öld kem-
ur þó í ljós að þeir eru líklega nokk-
uð nærri lagi. Guðlaugur Sveinsson
segir að 28,5 m2 hlaða sín hafi „þá
best lét, fódrat 6 kýr“, en 5 þegar
lakara hey var í henni.18 Anonymus
áætlar í grein sinni um heyhlöður,
að 48,4 m2 hlaðan sem hann vill
byggja muni duga fyrir fóður handa
jafn þarfleg fyrir því.
Samkvæmt þessu má skipta
hlöðunum í tvennt.
Annarsvegar eru þær sem hafa
ekki rúmað nema brot af því fóðri
sem þurfti ofan í kýrnar í viðkom-
andi fjósi, eins og hlöðurnar á Berg-
þórshvoli og Sámsstöðum. Þar hlýt-
ur mestur hluti heysins að hafa ver-
ið úti undir beru lofti, í stakkgörðum
eða einhverskonar stæðum. Smá-
hlöður sem þessar virðast hafa tíðk-
ast hér alla tíð. í skrá yfir eignir
Daða í Snóksdal frá 1563-1564 er
getið um hlöðukofa við geldneyta-
fjós.20 Það hefur varla verið neitt
stórhýsi. Frá Austfjörðum - þar sem
hlöður hafa átt sér nokkuð samfellda
sögu að því er virðist, höfum við
þetta upp úr síðustu aldamótum:
L
SAGNIR 21