Sagnir - 01.04.1989, Síða 25

Mygluskán og hálfblautur ruddi
en niðri á láglendinu. Það er örugg-
lega engin tilviljun að eina fjárhús-
hlaðan sem grafin hefur verið upp, er
þessi - í um 300 m hæð yfir sjávar-
máli.
Hlutfallið 1:6 (1:8) fjárhúshlöðun-
um í óvil gefur kannski einhverja
hugmynd um fjölda fjárhúshlaða í
landinu, en hafa verður í huga að
miklu færri fjárhús en fjós hafa verið
grafin upp, í íslendingasögunum er
á þremur stöðum minnst á fjárhús-
hlöður - eina lambhúshlöðu og
kær sauðhúshlöður.30 í Fornbréfa-
safni finnst ekkert fyrr en í áður-
nefndri eignaskrá Daða í Snóksdal
há 1563-1564. Þar eru fjárhús og
lambhús með tveimur hlöðum og
dyraumbúningi á einum stað og fjár-
hús og lambhús með hlöðukoppi á
öðrum.31 Daði var, eins og eigna-
skráin sýnir, alls ekki illa stæður
maður og vel má vera að það hafi
aðeins verið hroki stóreignamanna
að byggja sér fjárhúshlöður. Annars
sÝna þessar heimildir ekki annað en
að fjárhúshlöður hafa þekkst hér, en
ediðara er að gera sér grein fyrir
hversu algengar þær hafa verið. Þær
hafa þó varla verið almennar.
Hlöður hverfa
hegar komið er fram á 18. öld ber
heimildum saman um að hlöður
hafi verið orðnar mjög fátíðar. Þær
hafa þó ekki verið jafn fátíðar eins
°§ skilja mætti af tilvitnuninni í Niels
Horrebow í upphafi þessarar greinar.
hær hafa verið almennar á Austur-
•andi og Vestfjörðum og hafa þekkst
á Suðurlandi.32 Skúli Magnússon
v°ttar algjöra fjarveru þeirra úr
Hullbringu og Kjósarsýslum,33 og
hest bendir til að á Norðurlandi og
að einhverju leyti á Vesturlandi hafi
heytóftir, en heygarðar á Suðurlandi,
tekið við af hlöðum þegar komið er
fram á 18. öld.
Erfitt er að segja hvenær þessi
þróun hefur hafist. Þess má geta að
laðan í Miklagarði sem var full af
drasli 1569 er þar ekki lengur 1577.
á eru þar nokkrir faðmar heys úti
dð, en hlaðan hefur annaðhvort
allið saman í millitíðinni eða hún
efur að fullu verið tekin við hlut-
verki skemmu.34
Sauðfé beitl um uetur.
„Mátulega rauðornað
hey...“
Til að átta sig á afhverju hlöður viku
fyrir heygörðum og heytóftum í stór-
um landshlutum er rétt að byrja á að
gera sér grein fyrir hvaða munur var
á þessum heygeymsluaðferðum og
hversu miklu betri kostur hlöðurnar
voru. Á seinni hluta 18. aldar og á
þeirri 19. var töluverð umræða í
gangi um það hvernig best færi á að
hirða og geyma hey, hvernig koma
mætti í veg fyrir að í þeim kviknaði,
hvort væri betri kostur heygarður
eða heytóft (og ýmislegir undir-
flokkar af hvoru um sig) og hvaða
kosti hlöður hefðu umfram tyrfðu
heyin. Af henni má ýmislegt ráða
um heygeymslumál íslendinga á
umliðnum öldum.
Frá 1877 höfum við þessa lýsingu
á íslensku hlöðustáli:
Á einum stað sér maður alveg
grænt hey, á öðrum staðnum sér
maður mátulega rauðornað hey,
á þriðja staðnum svart eða dökk-
grátt hey, sem er hart og molnar
upp þegar komið er við það, því
það er nokkurskonar heykol, sem
sjálfsagt hefði kviknað í hefði
loptið getað komizt að meðan
það var að seyðast svona. Á fjórða
staðnum er hörð mygluskán og
ofan á í hlöðunni er hálfblautur
ruddi, sem líka er hálfmyglaður.
Þessutan eru fram með veggjum
og við gólfið rekjur og hálfblautt
hey, sem varla er notandi í gadd-
hesta, og eiga þeir þó óvíða uppá
háborðið greyin. Svona er nú hey-
ið misjafnt í hlöðunni, þrátt fyrir
það þó allt væri hérumbil
jafngott, þegar það var látið í
hana.35
Þegar hey er látið í hlöðu er það
aldrei skraufþurrt, það hitnar og rak-
inn leitar út til hliðanna í stabban-
um. Þar þéttist rakinn, því að gólfið,
veggirnir og loftið í hlöðunni er
kaldara en heyið, og bleytir heyið
sem er yst í stabbanum. Þetta hey
sem yst er myglar svo og verður
ónýtt. Til að koma í veg fyrir að mik-
ið af heyinu skemmdist kunnu
menn það ráð að setja arfa eða lyng
ofan á og allt um kring. Arfinn eða
lyngið tók þá í sig rakann og
skemmdist, en heyið sjálft var eftir
svotil óskemmt.36 Eftir sem áður
virðist það vera helsta vandamálið
við hlöðurnar - og aðal mótrök
þeirra sem ekki vildu nota þær, að
hey vildu mygla í þeim.37 Helsti
kosturinn við hlöðurnar, að þær
héldu vatni mikið til frá heyinu og
það hraktist þannig síður en tyrfðu
heyin, var einnig töluverður ókost-
ur; ef hlaðan var of þétt þá gat heyið
hitnað um of og jafnvel kviknað, í
því. Talsverður dragsúgur var nauð-
synlegur til að þurrka heyið, og til
SAGNIR 23