Sagnir - 01.04.1989, Side 64

Sagnir - 01.04.1989, Side 64
Ingunn Þóra Magnúsdóttir Píetískt viðhorf á átjándu öld: Óströffuð synd er sem átumein, flekkar og fordjarfar allan líkamann, allt heimilið, já, kannski allan söfnuðinn, sóknina, sveitina, já, heila landið. Þorsteinn Pétursson: Sjálfsœvisaga síra Þorsteins Péturssonar á Staðarbakka, Rv. 1947, 315. hýðingar en máltíðir, svo að einn dag fékk eg 5.“23 Þegar Magnús er á barnsaldri deyr faðir hans og er það honum mikill missir, eins og fram kemur í eftirfarandi: vissi eg, að öll mín lukka var á enda í heiminum, þar faðir minn var mér sú mesta máttarstytta, hefði guði þóknazt að láta hann lifa lengur. En það var úti; hans náðugur vilji hefur viljað reyna mig með því.24 Ekki fékk Magnús mikla samúð þeg- ar hann frétti lát föður síns, því hann segir: „Strax eptir að lát föður míns heyrðist út að Ási ... þá grét Mangi minn herfilega, en Fúsi prest- ur huggaði mig um kvöldið niðri í lambhúsi, með stórri hýðingu."25 Enn verri sögu segir Magnús þó frá veru sinni hjá öðrum presti, mági sínum Hjörleifi Þorsteinssyni. Var Magnús ellefu ára er Hjörleifur mis- þyrmdi honum herfilega; auk þess að blóðga hann með hrísvendi frá Tilvísanir 1 Lovsamling for Island I, Kbh. 1853, 429. 2 Lovsamling for Island I, 437. 3 Lovsamling for Island 1, 436. 4 Lovsamling for Island I, 429^430. 5 Lovsamling for Island 1, 430. 6 Lovsamling for Island I, 431. 7 Loftur Guttormsson: Bernska, ung- dómur og uppeldi á einveldisöld. Tilraun til félagslegrar og lýðfrœði- legrar greiningar (Ritsafn Sagnfræði- stofnunar 10), Rv. 1983, 58-59. 8 Alþingisbœkur íslands XIII 1741- 1750, Rv. 1973, 563-578. 9 Alþingisbœkur íslands XIII, 568. 10 Alþingisbœkur íslands XIII, 567. 11 Alþingisbœkur íslands XIII, 567. bringu til læra, þá braut hann á hon- um upphandlegg. Yfirsjónin var sú að Magnús hafði fengið leyfi móður sinnar til að fara á berjamó, en prestur þurfti að láta sækja sér hest á sama tíma.26 Refsigleði? Ekki er hægt að skjóta sér á bak við neina hugmyndastefnu eða tilskip- un með yfirgengilegri harðýðgi og ofbeldi við minnimáttar. Líklega hefur lífið hjá tökubörnum og niður- setningum verið enn verra en hjá börnum sem bjuggu hjá foreldrum sínum, þótt kröpp kjör hafi trúlega komið í veg fyrir að náin tilfinninga- sambönd mynduðust milli barna og foreldra. Fátæktin og baslið hafa leitt af sér harðneskjulegar uppeldisaðferðir, sem aftur hafa líklega fremur kallað á þvermóðsku en undirgefni nema á yfirborðinu. Ekki má heldur gleyma hinum endalausu afskiptum yfir- valda af uppeldinu með sífelldum 12 Alþingisbækur íslands XIII, 563. 13 Loftur Guttormsson: Bernska, ung- dómur..., 9. 14 Loftur Guttormsson: Bernska, ung- dómur..., 48-49. 15 Kristján N. Július: „Ný vögguvísa." Kviðlingar, Winnipeg 1920, 115. 16 Jónas Jónasson: íslenskir þjóðhœtt- ir, Rv. 1945, 272. 17 Jónas Jónasson: íslenskir þjóðhætt- ir, 272. 18 Helgi Þorláksson: Sautjánda öldin (Fjölrit), Rv. 1984, 99. 19 Alþingisbœkur íslands XIII, 567. 20 Jón Steingrímsson: Ævisaga síra Jóns Steingrímssonar. Eftir sjálfan hann, Rv. 1945, 16. áminningum um að aga börn og hjú af hörku og dugnaði. Umbótastefnan virðist þó ekki hafa dregið úr hörðum uppeldisað- ferðum, ef marka má fyrrgreind dæmi. Vekur það því spurningar um það hvort Islendingar hafi á ein- hvern hátt misskilið boðskap píet- ismans. Islenskar aðstæður undir danskri stjórn, hafi e.t.v. sveigt hann í einhvern séríslenskan farveg, eða jafnvel eitthvað í mannlegu eðli óháð hugmynda- og trúarstefnum, hafi ráðið hinum harða aga og óvægu refsingum, sem börn og minnimáttar (undirsátar almennt) máttu þola á 17. og 18. öld. Uppeldisstefnan refsiglaða var öll á þann veg að kalla fram auðmýkt og hollustu við húsbóndavaldið og féll því einkar vel að sönnum ein- veldisanda tímabilsins. Hvort sið- váeðingunni hefur samt tekist á þann veg að skapa „þvottekta", lítil- látar og bljúgar sálir, það er önnur saga. 21 Jón Steingrímsson: Ævisaga..., 16. 22 Magnús Pálsson: „Lífs- og æfisaga Magnúsar Pálssonar. Sannferðug- lega sögð og skrifuð af honum sjálfum, sem hann frekast man nú á hans 50. aldurs ári.“ Blanda. Fróð- leikurgamall og nýr IV, Rv. 1928, 3. 23 Magnús Pálsson: „Lífs- og æfisaga Magnúsar...“, 6. 24 Magnús Pálsson: „Lífs- og æfisaga Magnúsar...“, 5. 25 Magnús Pálsson: „Lífs- og æfisaga Magnúsar...", 5. 26 Magnús Pálsson: „Lífs- og æfisaga Magnúsar...“, 9-10. 62 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.