Sagnir - 01.04.1989, Síða 91

Sagnir - 01.04.1989, Síða 91
Gaddavírsgirðingar 12. grein gaddavírslaganna frá 1903 hljóðar svo: Fari ferðamaður um hlið á girðingu, er hann skyldur að loka því á eptir sjer; vanræki hann það, varðar það 2-10 kr. sekt auk skaðabóta. Vísvitandi skemmdir á girðingu varða 5-50 kr. sekt auk skaðabóta. Sektir þessar renna að hálfu til uppljóstrarmanns og að hálfu til sveitar- sjóðs þar sem brotið er framið.1 Þessi lagagrein hefur ef til vill verið tilefni leiksins sem Halldór Laxness lýsir í Brekkukotsannái. „Þetta gerðist um þær mundir, eigi alllaungu eftir Búastríðið, sem gaddavírsöld var að hefjast á íslandi. Þessi sérstaki varníngur, sem er í flestum löndum lögbannaður nema til hernaðarþarfa, enda sagður uppfundinn í Búastríðinu, hefur orðið íslendíngum meiri friðstillir en önnur vara útlend sem menn kunna að nefna; og þar sem í öðrum löndum eru hörð viðurlög við því ef menn festa upp slíkt óféti á víða- vángi á friðartímum, þá varð gaddavír næst á eftir brennivíni og sem- enti einhver girnilegasta munaðarvara íslendínga um skeið. Um fátt hefur þjóðin sameinast eins innilega og að streingja þennan dýrðar- varníng útum öll foldarból, yfir holt og hæðir, mýrar og móa, uppí fjallsupsir, útá ystu sjávarhamra. í fyrstu höfðu margir þann sið sem búar höfðu gegn einglendíngum, að fara yfir gaddavír hvar sem þeir komu að honum, en þá voru sett lög á Alþíngi um friðhelgi gaddavírs á íslandi. Þessi lög voru í nokkrum sveitum og kaupstöðum gerð enn víðtækari með sérstökum staðbundnum reglugerðum, þarámeðal hjá okkur í höfuðstaðnum. Þar var sett sú reglugerð um gaddavír, að hverjum manni sem staðinn væri að yfirstöplun slíkra heilagra vé- banda skyldi gert að greiða tíu krónur í sekt. í þann tíð var veturgam- all sauður virtur á tíu krónur. ... Nú sem við erum þar staddir bakvið leiti, þá veltur sá fróðleikur uppúr einum í hópnum, að hver maður sem fari yfir girðíngu af þessu tagi verði sekur um tíu krónur. Okkur kom fljótlega saman um að gaman væri að taka sér fyrir hendur heljar- stökk sem svo hátt væri metið til fjár. Meðþví nú glæpur þessi bar í sér alla þá lokkun sem fylgir fjárglæfrum, tókum við okkur til allir saman og fórum að hoppa yfir gaddavír. Ég vil ekki segja að þetta verk hafi verið unnið með öllu hjartsláttarlaust, enda höfðum við einn mann á gagnnjósn um það hvort njósnarar væru nær. En svo fór sem okkur hafði reyndar grunað, einginn tók eftir því ódæði sem við vorum að fremja, og við vorum ekki sektaðir. Slík réttmæt fjársekt, sem við vorum ekki krafðir um, var fundið fé. Þarna hafði nú sérhver okkar grætt sem svarar veturgömlum sauð þegar í fyrstu lotu. Svo það var ekki furða þó við reyndum aftur."2 1 Lög nr. 64 19. des. 1903 Stjórnartíðindi tyrir ísland 1903, 330. 2 Halldór Kiljan Laxness: Brekkukotsannáll, Rv. 1977, 45-46. Að lokum Athyglisvert er hversu skammt hræðslan við gaddavírinn entist. Eft- ir 1904 minnist enginn á skaðsemi hans, enda hætta blaða- og tímarits- greinar að birtast um málið, sem bendir til að menn hafi almennt viðurkennt að gaddavírinn væri framtíðargirðingarefni. Á Alþingi er heldur ekki framar deilt um skað- semi vírsins heldur um framkvæmd laganna og hverjir eigi að greiða þann kostnað sem lögunum fylgi. í þeim umræðum halda menn áfram að skiptast í tvö horn eftir hagsmun- um. Á Alþingi 1909 og 1913 eru fáir þingmenn á móti lánveitingum til túngirðinga og er því óhætt að segja að gaddavírinn, hér sem annars- staðar, hafi unnið fullan sigur. Tilvísanir 1 Guðjón Guðmundsson: „Lög um tún- girðingar eða „Gaddavírslögin"." Freyr. Mánaðarrit um landbúnað, þjóðhagsfræði og uerzlun, Rv. 1904, 27. 2 The Encyclopedia Americana vol. 3, Connecticut 1986, 224. 3 Gann L.H.: Colonialism in Africa 1870-1960 vol. 1, Cambridge 1969, 348. 4 Árni Jónsson: „Girðingar." Búfræð- ingurinn. Ársrit Huanneyrings og Hól- amannafélags, Hvanneyri 1951, 7. 5 Alþingistíðindi 1901 C, Rv. 1901, 546. 6 Alþingistíðindi 1901 C, brt. 505, 658. 7 Alþingistíðindi 1901 B, 684. 8 Alþingistíðindi 1901 B, 686. 9 Alþingistíðindi 1901 B, 687. 10 „Andmæli. „Meiri gaddavír."" Fjall- konan. Bœndablað Verzlunarblað 20. okt. 1903, 162. U Alþingistíðindi 1903 A, Rv. 1903, 607-609. 12 Alþingistíðindi 1901 C, 707-708. — Alþingistíðindi 1901 A, 299-301. 13 Alþingistíðindi 1903 C, 254-256. Til samanburðar má nefna að árið 1904 kostaði saumavél á bilinu 35-45 krónur. Landhagskýrslur fyrir ísland 1904, Rv. 1904-5. 14 Alþingistíðindi 1903 A, 621. '5 Lög nr. 64 19. des. 1903. Stjórnartíð- indi fyrir ísland 1903, Rv. 1903,326. 16 Ari Brynjúlfsson: „Fáein orð um tún- girðingar." Austri 2. apríl 1904, 37. '7 Alþingistíðindi 1903 A, 618. 18 Alþingistíðindi 1903 A, 1025. 19 Stjórnartíðindi fyrir ísland 1903, 326-332. 20 Stefán Bergsson: „Túngirðingarlög síðasta þings." Gjallarhorn 15. janú- ar 1904, 10-11. 21 Guðjón Guðmundsson: „Lög um tún- girðingar eða „Gaddavírslögin"", 27. 22 „Túngirðingarmálið." Fjallkonan... 18. ágúst 1903, 130. 23 Alþingistíðindi 1903 A, 606. 24 Alþingistíðindi 1905 A, Rv. 1905, 296. 25 Alþingistíðindi 1905 A, 296. 26 Lög nr. 22 20. okt. 1905. Stjórnartíð- indi fyrirísland 1905, Rv. 1905, 167. 27 Lög nr. 62 22. nóv. 1907. Stjórnartíð- indi fyrirísland 1907, Rv. 1907,422. 28 Alþingistíðindi 1907 A, Rv. 1907, 403. 29 Lög nr. 52 30. júlí 1909. Stjórnartíð- indi fyrir ísland 1909, Rv. 1909, 266. 30 Lög nr. 64 19. des. 1913. Stjórnartíð- indi fyrir ísland 1913, Rv. 1913, 326- 332. 31 Lög nr. 24 1. febr. 1952. Stjórnartíð- indi 1952, A. Rv. 1952, 44-48. SAGNIR 89
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.