Sagnir - 01.04.1989, Side 101

Sagnir - 01.04.1989, Side 101
Ungbörn þjáð af þorsta ung á annars konar fæðu.9 En meira að segja við ríkulega kúamjólkurgjöf var ungbarnadauðinn miklu meiri en meðal brjóstabarna. Um það liggja fyrir hvað gleggstar upplýsing- ar frá Prússlandi. Jafnvel eftir alda- mót, þegar ungbarnadauði var þó almennt farinn að minnka frá því sem var á 19. öld, var hann tvöfalt eða þrefalt meiri hjá pelabörnum en brjóstabörnum, og gildir það bæði í borgum og dreifbýli og nærri jafnt hjá fátæku fólki sem betur stæðu.10 Þarna er sem sagt eitthvað stórlega athugavert við kúamjólkina, þótt það hafi lítt komið að sök við breytt- ar aðstæður síðar á öldinni. Dagný tekur saman11 sex kosti brjóstamjólkur fram yfir kúamjólk, raunar miðað við nútímaaðstæður. Fyrsta atriðið, lægra hvítuinni- haid brjóstamjólkur og ólík hlutföll eggjahvítuefna, er við okkar að- stæður talin meginröksemdin gegn því að gefa ungbörnum óþynnta kúamjólk. í henni er tvöfalt til þre- falt meira af hvítu, þar af meirihlut- ■nn ostefni (kasín), en í móður- rnjólk er miklu minna af því. Kúa- mjólkin myndar í maga barnsins stífan drafla, sem meltist treglega °g getur valdið magablæðingum. (Efnahvatar, sem þola ekki geril- sneyðingu, hafa þó gert mjólkina í gamla daga betur meltanlega að þessu leyti en samsölumjólk nútím- ans.) Til að ráða bót á þessu er nægilegt að þynna kúamjólkina, svo að heildarmagn hvítu verði hæfi- legt; þá kemur hátt hlutfall ostefnis lítt að sök.12 En það tíðkaðist ein- mitt ekki í gamla daga að þynna mjólkina. Annan megingalla kúamjólkur- innar sem ungbarnafæðis nefnir Dagný hins vegar ekki. Hún er of sölt, nalríummagnið ríflega þrefalt á við brjóstamjólk.13 Þessa umfram- seltu þurfa börnin að losa sig við í þvaginu, sem hefur mælst nærri fjórum sinnum saltara úr pelabörn- um en brjóstabörnum.14 Þau þurfa líka að losna við gegnum nýrun þvagefnið, sem myndast við að brenna hvítu, og það verður miklu meira af hinni hvíturíku kúamjólk en af móðurmjólkinni. Af þessum tvennum sökum þarf pelabarn á óþynntri kúamjólk ferfalt meira vatn til þvagmyndunar en brjóstabarn getur komist af með.15 Börn eru viðkvæmust fyrir seltu fyrstu dagana, meðan nýru þeirra eru enn ekkí fullvirk. Þess vegna gat það skipt miklu máli hvort börn voru lögð á brjóst í fáeina daga, eins og virðist hafa tíðkast fram yfir 1750, eða alin á óþynntri kúamjólk frá fyrsta degi, eins og orðin var regla um 1800.16 Eftir fyrstu dagana eða vikuna eiga nýru barnsins að geta losað það vandræðalaust við salt og þvag- efni, sem kúamjólkinni fylgja, aðeins ef barnið skortir ekki vatn til þvag- myndunar. En út af því getur brugð- ið og ástæða er til að ætla að það hafi einmitt verið algengt á íslandi fyrr á tíð, og raunar í öðrum vest- rænum löndum allt fram á þessa öld. Ungbörn hafi iðulega þjáðst af vökvaskorti, annað hvort vegna skertrar vökvatekju eða aukins vökva- taps, og því illa mátt við því aukna vökvatapi um nýrun sem því fylgir að nærast á kúamjólk í stað móður- mjólkurinnar. Vegna „skertrar vökvatekju", sagði ég. Nú er mjólkin að mestu vatn, jafnt móðurmjólk sem kúamjólk, en hvað drekka ungbörn mikið af henni? Fái þau sjálf að ráða, fer það aðallega eftir orkuþörf þeirra; þau drekka sig södd og lítið umfram það. Orkugildi kúamjólkur er mjög áþekkt brjóstamjólk, þannig að barn ætti að hafa lyst á svipuðu magni af hvorri sem er (jafnvel taka við þeim mun meira af kúamjólkinni sem sum næringarefni hennar meltast verr). En formæður okkar áttu víst til að gefa ungbörnum feitari mjólk en venjulega kúamjólk. Kannski var haldið til þeirra eftirhreytunum, því sem síðast er mjólkað úr kúnni, en það er feitasta mjólkin. Eða barns- mjólkin jafnvel blönduð rjóma.1' Þá varð mjólkin saðsamari, barnið drakk minna og fékk minni vökva. Á sama hátt drekka börn minna fái þau aðra næringu með mjólk- inni. Það getur átt við um dúsu- fæðið, sem Dagný drepur á, þar sem matur var tugginn í léreftsrýju, og börnin látin totta. Dúsan gat a.m.k. skilað drjúgri næringu ef smjöri var bætt við tugguna eða fisk- lifur.18 Þannig gátu íslensku börnin á fyrri tíð búið við skerta vökvatekju á sama hátt og þau börn sem nú fá of sterka blöndu af þurrmjólk af því að ekki er fylgt nákvæmlega leiðbein- ingum framleiðandans.19 Þetta ætti þó ekki að koma svo mjög að sök nema við bætist aukið vökvatap, en þar eru aðalhætturnar tvær. Önnur sú, að barnið tapi miklu vatni um húð (með svita) og SAGNIR 99
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.