Sagnir - 01.04.1989, Síða 109

Sagnir - 01.04.1989, Síða 109
Halldór Bjarnason Manntalið 1816 og útgáfa þess s I greininni er talað um sérstöðu mannta/sins 1816 og er útgáfa þess skoðuð með hliðsjón af fólkstalinu úr Reykjavikursókn. Eftir því að dœma er útgáfan á stœrstum hluta manntalsins ekki jafn góð og efni stóðu til, þó engar endanlegar sönnur séu fœrðar á það hér. ótt elsta aðalmanntal okkar íslendinga fari senn að verða þrjú hundruð ára gamalt var ekki farið að taka manntöl reglulega fyrr en um eitt hundrað og fimmtíu árum seinna eða árið 1835. Fyrir þann tíma eru aðalmanntöl fá og nnjög er mislangt á milli þeirra. Að undanteknu elsta manntalinu sem er frá árinu 1703 eru þau öll frá seinni hluta 18. aldar og um 1800. Nokkur þessara manntala hafa verið gefin út og eru það prýðilega góðar útgáfur. Þetta eru manntöl frá 1703, 1801 og 1845.' Til er eitt manntal enn sem hefur verið prentað og er það kennt við árið 1816. Þetta manntal er á allan hátt ólíkt hinum og því langar mig að gera það að umtalsefni hér. Virð- ist mér að furðu mörgum sé ókunn- ugt um þessa sérstöðu manntalsins, þó hver sem er geti lesið með eigin augum í sjálfri manntalsútgáfunni um tilurð, framkvæmd og varðveislu þess. Manntalið frá 1816 er ekki aðal- uianntal eins og sumir hafa haldið fram af ókunnugleika. Skilgreiningin á aðalmanntölum er sú að það eru þau manntöl sem tekin voru sam- tímis um land allt. Sérstök prentuð eyðublöð voru notuð fyrir þau (manntalið 1703 er þó undantekn- ing) og síðan voru þau send yfir- völdum í Danmörku og geymd þar í einu lagi. Ekkert af þessu á við um manntalið 1816. Tilurð þess er tengd nýju og full- komnara fyrirkomulagi á prestþjón- ustubókum sem innleiða átti á ís- landi frá og með 1. des. 1816. Biskup fyrirskipaði að hver prestur skyldi færa nöfn sóknarbarna sinna og ýmsar upplýsingar um þau fremst í hinar nýju prestþjónustubækur. Hér var um að ræða nöfn sóknarbarn- anna, stöðu, aldur og fæðingarstað. Ætlunin var að miða manntalið við 1. des. 1816 en mikill misbrestur varð á að það væri tekið þá. Víða var það ekki tekið fyrr en 1817 eða 1818, eða jafnvel enn síðar. Yfirvöld fengu engar skýrslur um þetta fólkstal og það var einungis varðveitt í prest- þjónustubókunum.2 Augljóst er að ekki er hægt að setja þetta manntal á neinn hátt á bekk með aðalmanntölum og þeim mun síður sem margar prestþjónustu- bókanna hafa glatast í gegnum tíð- ina og manntalið er því alls ekki heilt lengur. Þetta manntal sem kennt er við 1816 er í raun eins og hvert annað sóknarmanntal. Á þess- um tíma áttu prestar að taka árlegt manntal, sóknarmanntal, hver í sinni sókn og færa inn í sérstaka bók, sóknarmanntalsbók. Þetta manntal sem átti að taka 1816 hefur aðeins eitt fram yfir sóknarmanntöl þess tíma: fæðingardálkinn. Prest- arnir útfylltu þennan dálk þó ekki alltaf samviskusamlega og vantar fæðingarstað fólks í sumum sóknum. Víkjum þá að útgáfu manntalsins. Eins og áður er sagt er það allmjög skörðótt og ákvað útgefandi þess, Ættfræðifélagið, á sínum tíma að fylla skörðin með því að endurgera manntöl í sóknum þar sem fólkstal- ið vantaði. Seinna var horfið frá því og fremur notuð sóknarmanntöl frá nálægum árum. Má deila um ágæti þess að endurgera fólkstölin og álít ég það heldur vafasamt. Fyrir tilviljun fór ég að bera saman SAGNIR 107
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.