Sagnir - 01.06.2005, Blaðsíða 18

Andleg úrfcynjun?
Benjamín Sigvaldason skrifaði lesendabréf í Alþýðublaðið þar sem
hann skorar á Utvarpsráð að afhema bannið á Vaggi og veltu og segir
textann vera góða grínvísu sem hitti í mark auk þess sem lagið sé fagurt
og söngur Erlu öllu öðru betri.”“iv Vitaskuld voru ekki allir sammála
Benjamín og skrifaði Elísabet Jónsdóttir nokkuð langt bréf þar sem hún
lýsti skoðun sinni á laginu og sagði strax í upphafi að það væri „varla
umdeilt meðal sæmilega greindra manna, að hér væri um smekkleysu
að ræða ... Þama er múgmennskan að verki“. Elísabet hélt áffam með
stóryrtar yfirlýsingar og líkir texta Lofts við helgispjöll og segir að með
laginu sé reynt að eyðileggja mestu verðmæti þjóðarinnar og spyr
lesendur „hvað er þessu fólki heilagt?“x"v í augum Elísabetar er textinn
bæði vanvirðing við þjóðararfinn en ekki síður merki um spillta æsku
og slakt siðferði og því lýkur hún grein sinni á þessum línum eftir
Guðmund Guðmimdsson skólaskáld:
Hvar sem siðgæði er spillt,
er sakleysið villt,
þar er sjálfstæðisþrot
frelsi og menning dauð.
Því er hlutverk vort það
bezt að hlúum vér að
æsku hreinleikans,
þjóðanna framtíðarauð.™
LOKAORÐ
Þjóðemisleg umræða á sjötta áratugnum á öllum sviðum
mannlífsins og sú hugsun að stöðugt yrði að berjast fyrir sjálfstæðinu
áttu mikinn þátt í að móta viðbrögð margra við erlendum
tónlistaráhrifum sem Islendingar nutu/urðu fyrir á þessum tíma.
Hvort sem þessi áhrif vom sinfóníur, djass, danslög eða rokk mátti
sjá þjóðemisleg viðbrögð: kvartað var undan ónógri ræktarsemi við
íslenska tónlistarhöfunda, hnignun innlendrar menningar, skrílslátum
að erlendri fyrirmynd auk annars. Með tilkomu Keflavíkurútvarpsins
varð umræðan hvassari en áður og varð auk þess pólitísk að nokkm
leyti. í þessum pólitíska hluta umræðunnar var þjóðemi
fyrirferðarmikið en þó blandaðist það saman við siðgæðisrök sem
vísuðu til „ástandsins“ í stríðinu. Gagnrýnin hafði þannig færst frá því
að vera nánast eingöngu þjóðemisleg til þess að vera þjóðemisleg með
siðferðilegu ívafí.
Næsta breytingaskref í tónlistammræðunni kom með rokkinu. Þar
vora siðgæðisrökin í forgmnni en þó oftast með sterkri skírskotun til
þrenningarinnar: Tungu, sögu og menningar. Sú snarpa ritdeila sem
kom upp í kjölfar Vaggs og veltu sýnir þetta mjög vel - höfðað er til
þjóðemiskenndar með siðgæðisrökum og siðgæðis með
þjóðemisrökum. Því má segja að Guðmundur Guðmundsson hafi náð
að fanga anda tónlistammræðunnar á seinni hluta sjötta áratugarinns
með ljóði sínu sem var þó samið mörgum áratugum fyrr og einkennist
af sjálfstæðisbaráttunni, líkt og svo mörg ljóða Guðmundar. Hvort
siðgæðið hafi verið spillt og sakleysið villt er hins vegar annar
handleggur og ekki ætlunin að svara því hér. Flestir hljóta þó að líta svo
á að fjölbreytt menning, jafnt innlend sem erlend, hafi blómstrað hér á
síðastliðnum fjömtíu ámm og að ffelsi landsmanna hafi aukist til muna
í menningarmálum. Samhliða þessari þróun hefur þjóðemiskennd
breyst og vægi hennar í opinbemm umræðum minnkað.
TIL VÍSANIR
i Gunnar Stefánsson: Útvarp Reykjavík. Saga Rikisútvarpsins 1930-1960. Reykjavík,
1997, bls. 395 og 400-404. Sjá einnig Hampf, Robert: Nytta och nöje. Attityder till radio
pá Island 1924-1997. Ábo, 1997, bls. 100-107.
ii Vilhjálmur Þ. Gíslason: „Ríkisútvarpið og tónlistin”. XIII. tónlistarhátið Norðurlanda.
13.-17. júní 1954. Reykjavík, 1954, [bls. ekki getið].
iii Útvarpstíðindi, 5. árg., 11. tbl.. 1943, bls. 201.
iv Útvarpstíðindi, 5. árg., 9. tbl.. 1943, bls. 164.
v Útvarpstíöindi, 5. árg., 8. tbl.. 1943, bls. 136 og 140. Það voru lesendur blaðsins sem
sendu inn svör sín.
vi Siguringi E. Hjörleifsson: „Útvarpið og íslenzk tónlist”. Timinn, 9. apríl 1953, bls. 4.
vii Björgvin Guðmundsson: Opið bréf til tónlistardeildar útvarpsins vegna óþjóðhollra
starfshátta. Akureyri, 1951, bls. 3.
viii Sama heimild, bls. 4 og 23.
ix Sama heimild, bls. 10-11.
x Siguringi E. Hjörleifsson: „Útvarpið og íslenzk tónlist“, bls. 4. Meira um baráttu hins
þjóðlega og hins æðra innan Ríkisútvarpið í Bjarki Sveinbjömsson: Tónlistin á íslandi á
20. öld. Með sérstakri áherslu á upphaf og þróun elektrónískar tónlistar á árunum 1960-
1990. Aalborg, 1997, bls. 61-73.
xi Alþingistiðindi [hér eftir Alþt.] 1951. A, 469-470. Hafa ber í huga að bandaríski herinn
hafði um tíma útvarp á íslandi í stríðinu og var það talið ýta undir „ástandið“. Hampf,
Robert: Nytta och nöje, bls. 64.
xii Þjóðviljinn, 8. maí 1951, bls. 8. 23 ámm síðar töldu Alþýðubandalagsmenn það enn
vera einn af lágpunktum menningarlífsins þegar Kanaútvarpið fékk starfsleyfi. Stefnuskrá
Alþýðubandalagsins. Ásamt lögum flokksins og ágripi af sögu hans. Gefiö út samkvœmt
samþykktum 3ja landsfundar Jlokksins, sem haldinn var í nóvember 1974. Reykjavík,
1975, bls. 70-71.
xiii Alþt. 1951. A, 469.
xiv Alþt. 1952. A, 322. Tillögur gegn Keflavíkurútvarpinu vom svo fluttar nær árlega á
Alþingi fram á sjöunda áratuginn, meðal annars sem hluti af tillögum gegn herstöðinni.
Hampf, Robert: Nytta och nöje, bls. 66.
x\ Alþt. 1952. D, d. 205.
xvi „Menning og vamir“. Helgafell, 6. árg., 3. tbl.. 1954, bls. 4-12.
xvii Hampf, Robert: Nytta och nöje, bls. 67-68. Gunnar Stefánsson minnist ekki á
Keflavíkurútvarpið einu orði í bók sinni Útvarp Reykjavik.
xviii Hampf, Robert: Nytta och nöje, bls. 67-70.
xix Gestur Guðumundsson: Rokksaga íslands. Frá Sigga Johnnie til Sykurmolanna.
Reykjavík, 1990, bls. 14, 16 og 25-27.
xx Hversu þjóðleg harmoníkku- og karlakórslög em, skal ekki íullyrt hér. Hvemig það
atvikaðist að harmoníkka varð að þjóðlegu íslensku hljóðfæri er spuming sem enn er
ósvarað.
xxi Gestur Guðumundsson: Rokksaga íslands, bls. 15 og 25-27.
xxii Sama heimild, bls. 37-38 og 44.
xxiii Gunnar Láms Hjálmarson: Eru ekki allir i stuði? Saga rokksins á siðustu öld.
Reykjavík, 2001, bls. 9.
xxiv Vikan, 20. árg., 28. tbl.. 1958, bls. 15. Um samþættingu seinni tíma rokks og íslensks
menningararfs: Gestur Guðmundsson: „Icelandic rock music as a synthesis of
intemational trends and national cultural inheritance“. Young. Nordic Journal of Youth
Research. 1. árg., 2. tbl.. 1993, bls. 48-63.
xxv Morgunblaðið, 28. feb. 1957, bls.8.
xxvi Alþýöublaðið, 6. mars 1957, bls. 7.
xxvii Morgunblaðið, 26. feb. 1957, bls. 6. Mikill fjöldi mótmælabréfa barst blaðinu vegna
þessara skrifa og vom aðeins nokkur þeirra birt dagana á eftir.
xxviii Alþýðublaðið, 6. mars 1957, bls. 7, Þjóðviljinn, 3. mars 1957, bls. 12 og
Morgunblaðið, 5. mars 1957, bls. 6. Síðast nefhda greinin er skrifuð af „einni 16 ára“.
xxix Gestur Guðmundsson: Rokksaga íslands, bls. 36-37, Morgunblaðið, 2. mars 1957,
bls. 6 og 5. mars 1957, bls. 6. Hætt er við að „sjoppuhangs“ þætti hvorki hættulegt né
fréttnæmt í dag.
xxx Morgunblaðið, 9. mars 1957, bls.12.
xxxi Alþýðublaðið, 24. feb. 1957, bls.2.
xxxii Gestur Guðmundsson: Rokksaga íslands, bls. 46-47.
xxxiii Reyndar segir í Alþýðublaðinu, 12. apríl 1957, bls. 12, að mikil sala hafi verið á
laginu og það vinsælt í þriðjudagsþætti útvarpsins áður en það var bannað.
xxxi\ Alþýðublaðið, 27. apríl 1957, bls. 3.
xxxv Alþýðublaðið, 8. maí 1957, bls. 4.
xxxvi Sama heimild, bls. 8. Við hlið þessa ljóðbrots er nýtt upplag af Vagg og velta
auglýst af Fálkanum og er þar gert út á bann útvarpsins og deilumar í kringum það.
16 Sagnir 2005