Sagnir - 01.06.2005, Side 29

Minningar og goðsagnir um síðari heimsstyrjöldina í Danmödoi
í grein sinni bendir Paulsson á að enginn Dani hafi hlotið verulega
refsingu fyrir að aðstoða gyðinga við flótta. Þeir Danir sem náðust voru
seldir í hendur dönsku lögreglunni sem lét þá borga smá sektir eða
leyfði þeim að sleppa.'1"1 Paulsson furðar sig á því að á þröngu og
hemaðarlega mikilvægu sundinu milli Danmerkur og Svíþjóðar hafi að
þvi er virðist ekki einn einasti bátur verið tekinn við það að feija
flóttafólk yfir til Svíþjóðar. Ástæðan var sú að það voru nánast engir
bátar að gæta sundsins - þeir höfðu af einhverjum ástæðum allir verið
settir í slipp.'lív Þeir sem sendir vom að safna gyðingunum saman, fengu
fyrirskipanir um að bijótast ekki inn í hús, heldur banka. Þannig em
dæmi um gyðinga sem björguðust vegna þess að þeir hreinlega sváfu
aðgerðina af sér. Aðgerðin varði aðeins í þrjár klukkustundir og var
aldrei endurtekin. Hún var ekki ffamkvæmd af Gestapo heldur
Ordnungspolizei, nokkurs konar varaliði. Tilskipun sem bannaði aðstoð
við gyðinga var skrifuð en aldrei send út.'lv Flóttaleið gyðinganna ffá
Danmörku til Svíþjóðar er mjög stutt og Svíar höfðu samþykkt að taka
á móti þeim. Þá má ekki horfa framhjá því að ákveðinn efnislegur hvati
lá að baki hjálpsemi sumra Dana. Margir lögðu sig í hættu við að bjarga
gyðingunum án þess að fara fram á neitt í staðinn. Aðrir efnuðust mjög
á því að feija gyðinga til Svíþjóðar'1" og fór verðið fyrir ferðina fyrst og
ffemst eftir ffamboði og eftirspurn.'1™ Ekki kom þó til þess að fólk sem
ekki gat borgað væri skilið eítir.'1'"1
Paulsson hrekur ýmsar kenningar sem komið hafa ffam um
bakgrunn októberatburðanna, meðal annars „kenninguna um „góðu
Þjóðveijana““xlix og kenninguna um að Þjóðveijar í Danmörku hafi
orðið fyrir áhrifum af dönskum lýðræðishefðum.1 Paulsson hafnar
þessum kenningum og telur sjálfur að um hafi verið að ræða „stefhu
markaða í Berlín“,u með vitund og vilja Himmlers. Markmiðið hafi
verið að losna við gyðinga ffá Danmörku á sem einfaldastan og
fljótlegastan hátt og án þess að skaða hina þægilegu stöðu sem
Þjóðverjar höfðu í landinu. í þessu sambandi er vert að minnast
Madagaskar-áætlunarinnar frá 1940. Samkvæmt henni átti að leysa
gyðingavandamálið með því að flytja alla gyðinga til Madagaskar sem
yrði undir stjóm Himmlers. Þannig gætu Þjóðveijar losnað við gyðinga
frá Evrópu auk þess sem hægt yrði að nota þá sem gísla til að tryggja
góða hegðun gyðinga í Bandarikjunum.lu Sagnfræðingurinn Uwe
Hið danska Frikorps.
Dietrich Adam telur að fram á sumar 1941 hafi þýsk stjómvöld séð fyrir
sér margar mögulegar lausnir á „gyðingavandamálinu“, þar á meðal að
flytja evrópska gyðinga austur fyrir Úralfjöll.1" Martin Broszat telur að
„Lokalausnin“ hafi verið sett í gang vegna skorts á öðmm leiðum til að
losna við milljónir gyðinga ffá svæðum undir þýskri stjórn.'1' Þótt
kenningar Adams og Broszats hafi orðið fyrir nokkurri gagnrýni1' sýna
þær að þótt útrýming gyðinga hafi verið meginstefna þýskra nasista er
ekki ólíklegt að brottrekstur hafi getað orðið ofan á í þeim tilfellum sem
hann reyndist hagstæðari.
Hvort heldur sem litið er á björgun danskra gyðinga út ffá
samsæriskenningu Paulssons eða vonameista Kirchhoffs, skýra þeir
báðir frá afar áhugaverðum staðreyndum í tengslum við björgun
danskra gyðinga. Staðreyndum sem óhjákvæmilega breyta nokkuð sýn
manna á atburðina. Þeir em flóknari en offast hefur verið haldið fram.
HIN ÓSAGÐA SAGA
Mikið hefur verið gert úr hetjuskap þeirra Dana sem gengu til liðs
við heri bandamanna og börðust gegn Þjóðverjum. Fjöldi þessara
sjálfboðaliða var þó hverfandi samanborið við þá 8.000 Dani sem buðu
sig fram til að berjast með Þjóðverjum gegn Sovétmönnum á
austurvígstöðvunum. Eins og gefur að skilja hafa þessir Danir ekki
hlotið jafn veigamikinn sess í dönskum sögubókum og þeir sem börðust
í liði bandamanna.1" Að sama skapi hefur lítið verið fjallað um ofsóknir
þýska hemámsliðsins á hendur kommúnisrnm. Þessar ofsóknir mættu
lítilli andstöðu og brottflutningur þeirra til Þýskalands árið 1941 var
samþykktur af dönsku stjóminni.1™
Mikið hefur verið gert úr hetjuskap
þeirra Dana sem gengu til liðs við heri
bandamanna og börðust gegn
Þjóðverjum. Fjöldi þessara
sjálfboðaliða var þó hverfandi
samanborið við þá 8.000 Dani sem
buðu sig fram til að berjast með
Þjóðverjum gegn Sovétmönnum á
austurvígstöðvunum.
Framkoma danskra stjómvalda gagnvart erlendum flóttamönnum í
aðdraganda stríðsins hefur hins vegar vakið mun meiri athygli. Nýlega
hafa ýmsir sagnffæðingar bent á að þrátt fyrir að Danir hafi bjargað nær
öllum dönskum gyðingum þá vom þeir síst duglegri en aðrar þjóðir við
að veita þýskum gyðingum hæli undan ofsóknum nasista í aðdraganda
stríðsins. Ástæðan er sennilega sú að þótt Danir hafi ekki liðið ofsóknir
á hendur dönskum gyðingum, sem litið var á sem hluta af dönsku
þjóðinni, þá nutu erlendir gyðingar engrar sérstakrar samúðar í
Danmörku. Hvort sem það stafaði af áhyggjum danskra stjómvalda af
atvinnuástandinu í Danmörku eða af því að þau óttuðust að vekja reiði
hins öfluga þýska nágranna, þá var afstaða þeirra í málinu hörð og
miskunnarlaus. Þetta kemur skýrt fram i því að skömmu eftir
Kristalsnóttina 1939, hélt dómsmálaráðherrann K. K. Steinke ræðu í
danska þinginu þar sem hann lýsti því yfir að þýskir gyðingar gætu ekki
talist til flóttamanna og ættu því ekki rétt á hæli í Danmörku.lvlii
Danmörk tók aðeins á móti 1.500 þýskum gyðingum. Til
samanburðar tók Holland á móti 22.000.lix Einn þeirra sem skrifað hafa
um þetta mál er danski sagnfræðingurinn Bent Bludnikow. Hann telur
að fjöldi þeirra flóttamanna sem synjað hafi verið um hæli i Danmörku
skipti þúsundum, jafhvel tugþúsundum. Vegna skorts á gögnum er
ómögulegt að komast að nákvæmum tölum í þessu sambandi. Þó eru til
gögn um þriggja mánaða tímabil 1938, en þá sóttu 527 flóttamenn um
hæli í Danmörku. Af þeim var 291 snúið aftur á landamærunum.1' Örlög
þeirra flóttamanna sem synjað var um hæli í Danmörku þurfa ekki að
koma á óvart: Flestir þeirra dóu í fangabúðum nasista.1”
Fomleifafræðingurinn Vilhjálmur Öm Vilhjálmsson hefur rannsakað
þetta efni og kynnt, meðal annars með skrifum í dönsk dagblöð.1"1 Skrif
Vilhjálms Amar urðu kveikjan að rannsókn á stefnu danskra stjómvalda
Sagnir 2005 27