Sagnir - 01.06.2005, Blaðsíða 38

Alþjóðlegir eða íslenskir?
Þannig féllu saman innlendir og alþjóðlegir straumar.
Viðhorf Einars til atburða íslandssögunnar á landnámsöld er orðið
annað og mildara í Ættasamfélagi og ríkisvaldi. Þar hefur marxíska
söguskoðunin frá árinu 1930 vikið íyrir margslungnari söguskoðun þar
sem blandast saman marxismi og íslensk þjóðerniskennd með
hetjutignun. Eftir stendur óhaggað að Einar lítur enn á Alþingi hið foma
sem kúgunartæki yfirstéttarinnar.
Strax árið 1930 lýstu íslenskir kommúnistar yfir vilja til stofnunar
sjálfstæðs ríkis á íslandi. Þessi áhersla var endumýjuð árið 1938 þegar
Sósíalistaflokkurinn var stofnaður. Kommúnistar fögnuðu því
lýðveldisstofnuninni árið 1944. Hún var liður í frelsisþróun sem
kommúnistum var að skapi, tilkomin vegna vilja og réttar þjóðarinnar
til frelsis. Lýðveldisstofhunin var samt ekki endapunktur baráttunnar
heldur áfangi á lengri leið.
Orðfæri kommúnista árið 1944 er allt annað og samofnara
alþjóðlegum kommúnisma og íslenskri þjóðemiskennd en áður var.
Samfylkingarstefhan, fylgisaukning kommúnsta, niðurlagning KFÍ og
stofnun Sósíalistaflokksins höfðu, ásamt fleiru, fært kommúnista frá
því að vera fámennur jaðarhópur í íslenskum stjómmálum. Þeir vom
orðnir vinstrisinnaður flokkur með fjöldafylgi sem blandaði saman
alþjóðahyggju kommúnismans og íslenskri þjóðemishyggju.
Ekki er hér lagður dómur á hvort alþjóðahyggja kommúnista og
þjóðernishyggja gátu fræðilega farið saman. Til þess þyrfti mun
viðameiri rannsókn en þessa. Þó er ljóst að íslenskir kommúnistar trúðu
því að þetta gæti farið saman. Þeir hikuðu ekki við að gera klassísk
þjóðemisgildi að sínum í stjómmálabaráttunni á fjórða og fimmta
áratugnum, án þess að sleppa alþjóðahyggjunni. Kommúnistar reyndu
að skapa sér sérstöðu og koma með „sína eigin“ þjóðemishyggju
andstæða þeirri borgaralegu.
Þjóðemiskennd og ættjarðarást Einars Olgeirssonar og Brynjólfs
Bjamasonar er að mínum dómi engin uppgerð eða tækifærismennska í
stjómmálabaráttu. Sú einlæga þjóðemiskennd sem greina má i skrifum
þeirra, einkum um og eftir árið 1944, og sú staðreynd að Brynjólfur hélt
ítrekað innblásnar „þjóðemisræður" yfir sínum eigin félögum,
grundvalla þessa skoðun mína.
í heildina litið tók sjálfsmynd íslenskra kommúnista miklum
breytingum frá stofnun KFÍ árið 1930 og fram að lýðveldisstofnun árið
1944. Þeir færðust frá því að líta á sig sem næsta einsleita
alþjóðahyggjumenn við upphaf fjórða áratugarins yfir í að telja sig
íslenska þjóðemissinna með alþjóðlegum blæ um miðjan fimmta
áratuginn.
TILVÍSANIR
i Svanur Kristjánsson: „Kommúnistahreyfingin á íslandi: Þjóðlegir verkalýðssinnar eða
handbendi Stalíns“. Saga XXII. 1984, bls. 222.
ii Sama heimild, bls. 238.
iii Hvað vill Kommúnistajlokkur íslands? Til íslenzkrar alþýðu frá stofnþingi K. F. í.
Kommúnistaflokkur íslands. Reykjavík, 1931, bls. 14-15.
iv Einar Olgeirsson: „Hvers er að minnast?“ Minningarhefti Réttar um þúsundárariki
yfirstétta á íslandi XV, 2. hefti. 1930, bls. 123-126.
v Sama heimild, bls. 128-130.
vi Sama heimild, bls. 131.
vii Sama heimild, bls. 131-135.
viii Ragnheiður Kristjánsdóttir: „1930 - ár fagnaðar? Um afstöðu kommúnista til
Alþingishátíðarinnar“. Kvennaslóðir. Rit til heiðurs Sigriði Th. Erlendsdóttur
sagnfrœðingi. Reykjavík, 2001, bls. 437.
ix Þór Whitehead: Kommúnistahreyfingin á íslandi 1921-1934. Reykjavík, 1979, bls. 68.
x Ragnheiður Kristjánsdóttir: „1930 - ár fagnaðar?“, bls. 430-432.
xi Hvað vill Kommúnistaflokkur íslands?, bls. 51.
xii Ragnheiður Kristjánsdóttir: „1930 - ár fagnaðar?“, bls. 433.
xiii Einar Olgeirsson: Kraftaverk einnar kynslóðar. Jón Guðnason skráði. Reykjavík,
1983,
bls. 220-221.
xiv Einar Olgeirsson: Ættasamfélag og rikisvald iþjóðveldi íslendinga. Reykjavík, 1954,
bls. 315.
xv Sama heimild, bls. 62.
xvi Sama heimild, bls. 63, 248 og 264-271.
xvii Jón Viðar Sigurðsson: „Þjóðemishyggja Einars 01geirssonar“. Sagnir III -Blað
sagnfrœðinema. 1982, bls. 97-99.
xviii Sama heimild, bls. 100.
xix McDermott, Kevin og Agnew, Jeremy: The Comintern. A History of International
Communism from Lenin to Stalin. London, 1996, bls. 98-101.
xx Svanur Kristjánsson: „Kommúnistahreyfingin á íslandi“, bls. 223.
xxi Kristinn E. Andrésson: „Eldraunir nútímans“. Rauóir pennar. Safn af sögum, Ijóðum
og ritgeróum eftir nýjustu innlenda og erlenda höfunda. Reykjavík, 1938, bls. 235-237.
xxii Guðmundur B. Vigfusson: „Sósíalismi - þjóðfrelsi“. Rauði fáninn. Málgagn
verkalýðsœsku bœja og sveita VIII, 1. tbl. 1936, bls. 10.
xxiii [Án höfundar]: „Arfur Jóns Sigurðssonar". Rauði fáninn. Málgagn verkalýðsœsku
bœja ogsveita VIII, 3. tbl. 1936, bls. 1-2.
xxiv Einar Olgeirsson: ísland i skugga heimsvaldastefnunnar. Jón Guðnason skráði.
Reykjavík, 1980, bls. 134.
xxv Stofnun Sameiningarflokks alþýðu - Sósíalistaflokksins. Reykjavík, 1938, bls. 16.
xxvi Sama heimild, bls. 17.
xxvii Sama heimild, bls. 34.
xxviii Sama heimild, bls. 34-35.
xxix Ragnheiður Kristjánsdóttir: „Kommúnismi og þjóðemi“. íslenskir sagnfrœðingar
seinna bindi. Ritstjórar Loftur Guttormsson o.fl. Reykjavík, 2002, bls. 397-399.
xxx Svanur Kristjánsson: „Kommúnistahreyfingin á íslandi“, bls. 223.
xxxi Einar Olgeirsson: ísland í skugga heimsvaldastefnunnar, bls. 22.
xxxii Ragnheiður Kristjánsdóttir: „Communists and the national question in Scotland and
Iceland, c. 1930 to c. 1940“. Historical Journal XLV, 3. hefti. 2002, bls. 611.
xxxiii Sama heimild, bls. 605.
xxxiv Sama heimild, bls. 617.
xxxv Lýðveldishátíðin 1944. Reykjavík, 1945, bls. 263-271 og 275-280. - Hinir
leiðtogamir vom Ólafur Thors, Eysteinn Jónsson og Haraldur Guðmundsson.
xxxvi Sama heimild, bls. 273-275.
xxxvii Jón J. Aðils: íslenzkt þjóðerni. Alþýðufýrirlestrar. Önnur útgáfa. Reykjavík, 1922,
bls. 241-246.
xxxviii Lýðveldishátíðin 1944, bls. 274.
xxxix Sama heimild, bls. 275.
xl Einar Olgeirsson: „Stofhun lýðveldis á íslandi. Þáttaskipti í sjálfstæðisbaráttu
íslendinga“. Andvari. Tímarit hins íslenzka þjóðvinafélags LXVIII. 1943, bls. 77-78.
xli Sama heimild, bls. 94.
xlii Einar Olgeirsson: ísland i skugga heimsvaldastefnunnar, bls. 134.
xliii Einar Olgeirsson: „Stofnun lýðveldis á íslandi“, bls. 94.
xliv Sama heimild, bls. 88-91.
xlv Jón J. Aðils: íslenzkt þjóðerni, bls. 105-106, 243 og 251-252.
xlvi Einar Olgeirsson: „Stofhun lýðveldis á íslandi“, bls. 81-82 og 91-92.
xlvii Einar Olgeirsson: ísland í skugga heimsvaldastefnunnar, bls. 145.
xlviii Brynjólfur Bjamason: Með storminn í fangið I. Greinar og rœður 1937-1952.
Reykjavík, 1973, bls. 73.
xlix Sama heimild, bls. 73-74.
1 Sama heimild, bls. 121-123.
li Sama heimild, bls. 125.
lii Að minnsta kosti er þess ekki getið í greinasafhinu að þetta erindi hafi áður birtst á
prenti.
liii Brynjólfur Bjamason: Með storminn í fangið I, bls. 175.
liv Jón J. Aðils: íslenzkt þjóðerni, bls. 240.
lv Brynjólfur Bjamason: Með storminn i fangið I, bls. 99.
lvi Einar Olgeirsson: ísland i skugga heimsvaldastefnunnar, bls. 136.
lvii Brynjólfur Bjamason: Með storminn í fangið I, bls. 111.
lviii Sama heimild, bls. 126.
lix Sama heimild, bls. 136.
lx Einar Olgeirsson: „Sjálfstæðisbarátta íslands hin nýja“. Réttur. Tímarit um
þjóðfélagsmál XXV, síðara hefti. 1940, bls. 143.
lxi Jón Ólafsson: Kœru félagar. íslenskir sósialistar og Sovétrikin 1920-1960. Reykjavík,
1999, bls. 48.
lxii Svanur Kristjánsson: „Kommúnistahreyfingin á íslandi“, bls.. 232.
lxiii Ragnheiður Kristjánsdóttir: "Kommúnismi og þjóðemi", bls. 395-396.
lxiv Jón Ólafsson: Kœru félagar, bls. 134.
lxv Sama heimild, bls. 135.
36 Sagnir 2005