Sagnir - 01.06.2005, Qupperneq 33

Alþjóðlegir eða fslenskir?
forystumanna íslenskra kommúnista, þeirra Einars Olgeirssonar og
Brynjólfs Bjarnasonar, bœði í samtíð og í minningunni. Við
skýringar á viðhorfum islenskra kommúnista var einnig tekið tillit til
helstu hugmyndastrauma innan alþjóðahreyfingar kommúnista,
Komintern.
ALÞINGISHÁTÍÐIN
Dagana 26.-28. júní árið 1930 var þess minnst með hátíðahöldum
á Þingvöllum að þúsund ár töldust liðin frá stofnun Alþingis. Mikið var
lagt í hátíðahöldin. Alþingi hélt hátíðarfúnd á Þingvöllum í tilefni
afmælisins og erlendum tignargestum var boðið að vera viðstaddir. Um
30 þúsund manns eru talin hafa sótt hátíðina, þar af fjöldi útlendinga.
Ekki er hægt að draga neinar línur um viðhorf kommúnista, sem
hóps eða hreyfmgar, til fullveldisins og sjálfstæðisbaráttunnar fyrr en
um og eftir árið 1930. En það ár var KFÍ stofnaður eftir klofning
Alþýðuflokksins. Aður en kommúnistar sögðu endanlega skilið við
Alþýðuflokkinn voru þeir þó famir að greina sig verulega ffá öðmm
meðlimum hans, samanber orð Svans Kristjánssonar:
Meðan kommúnistar störfuðu innan Alþýðuflokksins varð
raunar ekki mikið vart við þjóðemisleg rök í deilum þeirra við
forystu flokksins, enda snemst þær ekki um sjálfstæðismálið.
Samt má finna dæmi þess, að kommúnistar blönduðu
þjóðemishyggju inn í innanflokksdcilur.'
Aftanmáls í grein sinni vísar Svanur svo til notkunar á
þjóðemislegum rökum sem kommúnistar hafi viðhaft í deilum innan
Alþýðuflokksins vegna inngöngu hans í Alþjóðasamband
jafhaðarmanna árið 1926.“
í stefnuyfirlýsingu KFÍ er
Alþingishátíðin kölluð „hin
þjóðernissinnuðu hátíðahöld". Þá hátíð
hafi íslenska auðvaldið haldið en
bændur og verkalýður borgað fyrir.
í stefnuyfírlýsingu KFÍ er Alþingishátíðin kölluð „hin
þjóðemissinnuðu hátíðahöld“. Þá hátíð hafi íslenska auðvaldið haldið
en bændur og verkalýður borgað fyrir.'" í anda þessa mótmæltu
kommúnistar hátíðahöldunum og hvöttu fólk til að sniðganga þau. Eitt
hefti tímaritsins Réttar árið 1930 var tileinkað andstöðunni.
minningarhefti réttar
Fyrri hluta árs 1930 kom út Minningarhefti Réttar um
þúsundáraríki yfirstétta á íslandi. Heftið var tileinkað fyrirhugaðri
Alþingishátið á Þingvöllum og meðal efnis var grein eftir Einar
Olgeirsson sem nefhdist „Hvers er að minnast?“ í henni ræddi Einar
komandi hátíðahöld og tilefni þeirra. Hann efast um þýðingu
hátíðahaldanna fyrir íslenska alþýðu og spyr hvað það var sem gerðist
árið 930?
Ekki þarf að bíða svars lengi. Hugur Einars til hátíðahaldanna er
þungur og orðfæri hans afgerandi. Alþingishátíðin er afmælishátíð
íslensks rikisvalds, segir hann. Alþýða manna sé sett til hliðar á meðan
stjómvöld minnist stofnunar Alþingis og setningar ríkisvalds í landinu.
Einar rekur sögu stofnunar Alþingis og em söguskýringar hans undir
augljósum marxískum áhrifum. í frásögn Einars er landnámið saga
yfirgangs yfirstéttarinnar og upphafs „stéttahroka“ í landinu. Öll völd
voru þá á fárra höndum og íslensk alþýða á söguöld var snauð af
stjórnmálaréttindum. Stofnsetning Alþingis löghelgaði vald
jarðeigenda yfir landi og lýð og rikisvaldið varði þessa hagsmuni. Frá
stofhun hafi Alþingi verið valdatæki yfirstéttarinnar og stuðlað að
oslitinni sögu stéttakúgunar allar götur síðan. Það sé þessa sem íslenska
yfirstéttin minnist.iv
Þúsund ára saga Alþingis er „eymdarsaga alþýðunnar“, segir Einar
Olgeirsson. Þúsund ára ríkisvald yfirstéttarinnar eigi aðeins skilið
Einar Olgeirsson
fyrirlitningu og mótstöðu alþýðunnar. Ekki þakkir hennar. Hér fylgir
hugur máli, því í kjölfar þessa lætur Einar orð falla sem ekki er hægt að
skilja á annan hátt en að hann sé að boða byltingu. Hann hvetur íslenska
alþýðu til að nota tækifærið og rísa upp, taka völdin í sínar hendur og
stofna réttlátara samfélag. Einar óttast þó að íslensk alþýða sé enn ekki
búin undir lokabardaga stéttabaráttunnnar og býst því ekki við
byltingunni sem hann þó hvetur til. í staðinn verði alþýðan að horfa upp
á sigurhátíð valdastéttarinnar.' En hún eigi að láta kröfugöngur og
uppreisnarsöngva vega á móti „hátíðardýrð og ættjarðarglamri“
Þingvallahátíðarinnar."
Fulltrúum ýmissa ríkja var boðið að senda fulltrúa á
Alþingishátíðina. Stjómarfar sumra þessara ríkja fær harkalegar ákúmr
hjá Einari Olgeirssyni. Ber þar jafnan að sama bmnni. Ríkisstjómir
þeirra liggja undir ámæli hans vegna meðferðar á alþýðu manna. Hér er
spjótunum beint að meintum fasistum og þykir Einari hæfa tilefninu vel
að bjóða slíkum fulltrúum á Alþingishátíðina. Hann gerir jafnframt
töluvert veður út af því að fulltrúum Sovétríkjanna sé ekki boðið. Eina
ríkisins þar sem „alþýðan" hafi völdin.™
Frá stofnun hafi Alþingi veriö
valdatæki yfirstéttarinnar og stuðlað
að óslitinni sögu stéttakúgunar allar
götur síðan. Það sé þessa sem
íslenska yfirstéttin minnist.
í stuttu máli sér Einar Olgeirsson ekkert gott við Alþingishátíðina
og hvetur til þess að hún verði sniðgengin. Með hliðsjón af innlendum
og erlendum stjómmálaaðstæðum virðist ljóst að Einar er í og með að
nota tækifærið til að leggja til atlögu við Sjálfstæðisflokk og
Framsóknarflokk. Spjót hans beinast þó ekki hvað síst að forystu
Alþýðuflokksins - íslenskra sósíalfasista. Greinin brennur af
stéttapólitík og byltingaranda enda var andrúmsloftið eldfimt þetta ár,
ekki síst innanhúss í Alþýðuflokknum sem kommúnistar tilheyrðu enn
þegar greinin kom út.
Grein Einars er tilraun til að skrifa sögu upphafs íslandsbyggðar út
frá marxískum forsendum. Ragnheiður Kristjánsdóttir getur þess í grein
sinni, „1930 - ár fagnaðar?“, að á valdatíma Stalíns kom ffarn í
Rússlandi þjóðemissinnuð söguskoðun. En þó muni sú pólitíska aðgerð
sem fólst í útgáfu ritsins [Minningarheftis Réttar] vera í fullkomnu
samræmi við kenningar og venjur hinnar alþjóðlegu
Saqnir 2005 31