Sagnir - 01.06.2005, Síða 67

Helgir steinar
AÐ GERAST NUNNA
Við inngöngu í klaustur unnu konur klausturheitin þrjú um hlýðni,
skírlífi og fátækt en auk þeirra gengust íslenskar nunnur undir boðorð
heilags Benedikts um klausturlíf; að biðja og vinna.viii Stúlkur gengu
yfirleitt í klaustur 14-15 ára gamlar. Fyrst í stað voru þær við almennt
nám en síðan tók við reynslutími til að búa þær undir klausturlífið.
Samkvæmt Páli postula var það guði þóknanlegra að konur legðu stund
á hreinlífi en að þær gengju í hjónaband. Sáluhjálp var mikilvægari í
hugum kirkjunnar manna en viðhald mannkynsins. Margar konur hafa
gengið í klaustur af trúarástæðum í samræmi við þessa hugmynd.ix
Trúarsannfæringin ein dugði þó ekki til. Við inngöngu í klaustur
þurfti verðandi nunna að greiða með sér til klaustursins. Þetta gjald var
kallað forgift. Þama var um svo háar fjárhæðir að ræða að það var
aðeins á færi stöndugustu bænda að senda dætur sínar og frændkonur í
klaustrin. Ingibjörg Benediktsdóttir gekk í klaustrið á Reynisstað í
kringum 1340. Með henni fylgdi forgift upp á 40 hundruð.x
Konur af góöum ættum gátu ekki gifst
niður fyrir sig og þar sem konur voru
ívið fleiri en karlar, áttu margar þeirra
erfitt með að finna ásættanlegan
maka. Ef þær giftust ekki var eini
sómasamlegi kosturinn að gerast
nunna.
Naína hennar Ömólfsdóttir gekk í sama klaustur 1378. Hennar
forgift var jafn há en átti að greiðast með afborgunum næstu fjögur ár
eftir að hún kom í klaustrið.” Jón rauði erkibiskup lagði bann við því
árið 1280 að forgift væri skilyrði fyrir inngöngu í nunnuklaustur. Þó var
áfram leyfilegt að gefa með sér. Þetta bann virðist þó litlu hafa breytt í
raun.xii
Þær konur sem gátu greitt fyrir inngöngu í klaustrin, gerðu það af
ýmsum ástæðum auk trúarsannfæringar. í Noregi vom flest
nunnuklaustur stofnsett af konungum og öðmm höfðingjum. Fyrstu
nunnumar vom því oft dætur þeirra, mæður, systur og frænkur. Konur
af góðum ættum gátu ekki gifst niður fyrir sig og þar sem konur vom
ívið fleiri en karlar, áttu margar þeirra erfitt með að finna ásættanlegan
maka. Ef þær giftust ekki var eini sómasamlegi kosturinn að gerast
nunna. Nunnur nutu mun meiri virðingar en ógiftar heimasætur. Þar við
bættist að forgift til klausturs var lægri en heimanmundur, svo að
bammargar fjölskyldur gátu sparað með því að gifta bara elstu dætumar
og senda þær yngri í klaustur.x,ii Klaustrin gegndu þannig því hlutverki
ffá byrjun að vera nokkurskonar hæli fyrir ógiftar hefðardömur.
Einhleypar konur meðal bænda og handverksfólks áttu auðveldara með
að finna sér sess í samfélaginu.xiv í Svíþjóð og Danmörku em líka dæmi
um að konur af höfðingjaættum væm sendar í klaustur til að tryggja
öryggi þeirra á stríðstímum." Mest virðist þörfin fyrir nunnuklaustur
hafa verið í Danmörku. Árið 1250 vom þar 22 nunnuklaustur á móti 31
munkaklaustri. Á sama tíma vom fimm nunnuklaustur og fjórtán
munkaklaustur í Noregi og á íslandi var þá aðeins systraklaustrið á
Kirkjubæ en fimm munkaklaustur."'
Þegar klausturlíf stóð í mestum blóma
á íslandi á 14. öld voru klaustrin mjög
auðugar og valdamiklar stofnanir, með
jarðeignir og ítök vítt og breitt um
landið.
Sumar konur gerðust nunnur við fráfall eiginmanna sinna. Guðrún
Þorláksdóttir, ekkja Hafur-Bjamar Styrkárssonar, gerði það, enda vom
þau hjónin mjög auðug og Guðrún heíur sjálfsagt gefið vel með sér.xvii
Ef annað hjóna gekk í klaustur, þurfti hitt að gera það líka. Eitt dæmi er
Brot úr altarisklæði frá Hóladómkirkju sem hefur líklega verið
saumað á Reynisstað.
til ffá Noregi á fjórtándu öld þar sem kona að nafni Ragna neitaði að
ganga í klaustur þótt maðurinn hennar gerðist munkur. Þessi óhlýðni
Rögnu olli miklu uppnámi, bæði meðal kirkjunnar manna og
veraldlegra höfðingja. Sérstaklega var lagt hart að henni að gangast
undir skírlífisheit, en það bendir til þess að meginástæða þess að koma
henni í klaustur hafi verið sú að koma í veg fyrir að hún giftist affur og
dreifði þannig eignum ættarinnar. Að lokum lét hún undan, vann heitið
og gerðist próventukona í klaustri í Bergen.xviii
I öðmm kafla Festaþáttar Grágásar segir: „Eigi skal faðir neyða
dóttur sína til ráða ef hún vill vígjast láta til nunnu“.x“ Þama virðist sem
konur af hærri stigum hafi a.m.k. lagalega haff val um það hvort þær
giffust eða gengu í klaustur og átt með því undankomuleið frá slæmum
ráðahag. Þó hlýtur fjölskyldan að hafa ráðið í raun, einkum ef miklir
hagsmunir vom í húfi við giffinguna. Það virðist líka hæpið að klaustur
hafi tekið við konum sem komu þangað í óþökk fjölskyldna sinna, þá
væntanlega án forgiftar.
ABBADÍSIR OG STJÓRN KLAUSTRA
Abbadísir vom kosnar af systrunum og biskup staðfesti síðan
kjörið. Þær þurftu að vera af góðum ættum, orðnar 30 ára og hafa verið
minnst þrjú ár í klaustri. Abbadísir þurftu að hafa góða
undirstöðumenntun í kristnum ffæðum, enda var það þeirra verk að
uppfræða systumar í klaustrinu. I samræmi við þessar reglur var
Halldóra Eyjólfsdóttir, fyrsta abbbadísin á Kirkjubæ, ekki vígð fyrr en
þrem ámm effir stofnun klaustursins."
Sem abbadísir fengu konur tækifæri til stjómunarstarfa. Staða
abbadisarinnar fól í sér mikla ábyrgð, enda var mikil umsýsla í kringum
jarðeignir klaustursins. Abbadís réði öllu innan klausturveggjana og
Sagnir 2005 65