Sagnir - 01.06.2005, Blaðsíða 89

Sagnir - 01.06.2005, Blaðsíða 89
Áhrif veðurfars á landbúnað og sjávarútveg á fyrri öldum HAFÍSINN Hafísinn er ekki fastagestur hér við land heldur kemur hann endrum og sinnum. Hann berst með Austur-Grænlandsstraumnum frá Norður- íshafinu. Þegar breidd ísrastarinnar við Austur-Grænland verður svo mikil að Austur-Grænlandsstraumurinn annar ekki ísflutningum gegnum Grænlandssund flyst hluti hennar með Austur- íslandsstraumnum að Norðausturlandi og þaðan suður með Austfjörðum. Hafísinn er einna þaulsætnastur úti fyrir Langanesi og Melrakkasléttu en ísrekið hrekst meira við norðvestanvert landið. Við suðaustanvert landið mætir ísinn Golfstraumnum sem bræðir hann. Stöku sinnum hefúr þó ísmagnið orðið svo mikið að ísinn hrekst vestur eftir Suðurlandi og þess eru dæmi að hann hafi farið inn á Faxaflóa og jafnvel inn á Sundin.*"™ Þegar samfelldur lagnaðarís er við landið verður landið í reynd hluti norðurheimskautsins og norðan- og norðaustanátt verða ríkjandi með heimskautalofti sem helst kalt vegna þess að yfir samfelldan ís er að fara.”“vm Áhrif hafíss á grassprettu geta verið býsna mikil. í Lögmannsannál er til að mynda þessi athugasemd við árið 1347: „Vetur svo harður og vor, að enginn mundi slíkan, norðanlands varð grasvöxtur enginn [auðk. höf.]. Hafisar lágu fram á Bartholomeusmessu“.x",x En samkvæmt Almanaki Þjóðvinafélagsms er Bartholomeusmessa 24. ágúst. Hér kann að vera of djúpt í árinni tekið en í grein sinni, „Ahnf hafíss á jurtagróður, dýralíf og landbúnað“, velkist Sturla Friðriksson ekki í vafa um sterkt samband grassprettu og hafíss.xl Gísli Gunnarsson hefúr aftur á móti bent á að þrátt fyrir að íshroði hafi haldist fyrir Norðurlandi ffam í ágúst 1829 gátu nýtingar orðið góðar. Áhrif hafíss urðu oft einnig staðbundin og hafði hann einkum áhrif í norðanverðri Strandasýslu og Norður-Þingeyjarsýslu, þ.e. í útsveitum. Á sama tíma gat árferði verið þolanlegt sunnanlands og i innsveitum norðanlands.xl' Vætutíð á sumrum gat líka valdið bændum meiri búsifjum en vorkuldar. Hinu má ekki gleyma að hafísinn færði stundum björg í bú. Þess sjást víða merki í annálum að reki eykst samfara hafískomum. Þetta varð raunin 1965 en þá kom mikill reki á Vestfirði með hafísnum. Selamergð gat einnig fylgt ísnum sem og hvalreki en á móti eyðilögðust fjörunytjar, til dæmis kúskel, kræklingur og sölvafjara. Þá gat og tekið fyrir fjörubeit sem venjulega batnaði ekki fyrr en nokkrum árum síðar.xm BRÆLA Á MIÐUNUM Líklega hafa stormar og öldugangur haft afdrifaríkari áhrif á íslenskan sjávarútveg en hafísar.xliii Ofveiðar eru líka óþekkt fyrirbrigði á fyrri öldum.xliv Þannig eru til sagnir um gífúrleg mannskaðaveður. Árið 1700 létust 185 menn í sjó hér við land, þar af 165 einn dag, 8. mars.xlv Mesti aflabrestur sem sögur fara af var árin 1686-1704. Þá er sögð sú saga að að veturinn 1701 hafi sjö vinnumenn Lárusar Gottrups, lögmanns á Þingeyrum, ekki fengið einn einasta fisk til hlutar. Þeir stóðu með öðrum orðum með öngulinn í rassimun í vertíðarlok. í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns er hinn mikli aflabrestur ekki skýrður með lagnaðarís eða hafís, heldur segja menn einfaldlega: „síðan fiskur lagðist frá“ og „síðan fiskur hætti að ganga í fjörðinn". Lúðvík Kristjánsson, sem rannsakað hefur sjávamytjar og sjósókn manna mest, fann ekki heimildir um afla útlendinga hér við land á þessu tímabili.xl,i Ekki er ósennilegt að umrætt aflaleysisár hafi fiskur aðeins horfið af gmnnslóð. Hvarflar hugur margs þá til íslandsljóða Einars Benediktssonar: Vissirðu, hvað Frakkinn fékk til hlutar? Fleytan er of smá, sá grái er utar. Hve skal lengi dorga, drengir, dáðlaust upp' við sand?xlv“ Áhrif veðurfars á sjávarafla em flóknari en áhrifin á landbúnað. Verkkunnátta og tækni ræður gríðarmiklu um hvemig til tekst við veiðar. Einnig koma félagslegir og efnahagslegir þættir við sögu. Öldum saman veiddu íslendingar á örsmáum fleytum upp við landsteinana og ef afli brást vom engin tök á að flytja bátana á fengsælli mið.xlvlii íslenskan sjávarútveg skorti því sveigjanleika. Landeigendur óttuðust uppgang fiskveiða því þá yrði örðugra að fá vinnufólk til sveita. Fiskveiðar hefðu þó orðið mun traustari atvinnuvegur en landbúnaður líkt og Magnús Ketilsson varð vitni að í harðindunum 1753-55 og 1783-85. Þá hmndi sveitafólk niður en þeir sem gátu sótt gull í greipar Ægis lifðu mikið frekar.xllx ÁHRIF SJÁVARHITA Á ÞORSKSTOFNINN Fiskar hafa kalt blóð og em efnaskipti þeirra því mjög háð hitastigi. Þorskur sem elst upp í hlýjum sjó verður kynþroska 3-4 ára gamall en sá sem elst upp í köldum sjó nær ekki kynþroskaaldri fyrr en 12-13 ára. Þorskur sem elst upp í hlýjum sjó er því mun næmari fyrir hitasveiflum en sá sem elst upp í köldum. Athuganir sem gerðar vom á þorski á Selvogsbanka árin 1921-36 sýna ekkert marktækt samband milli sjávarhita og stofnstærðar.1 Öðm máli gegnir um þorskstofna við Vestur-Grænland þar sem er að finna miklar hrygningarstöðvar þorsks. Á ámnum 1845 - 49 var góður afli breskra skipa við Vestur- Grænland en þessi árin var hafis lítill og hitastig sjávar því hærra en endranær. Á þriðja áratug 20. aldar verður vart mikillar þorskgengdar við vestanvert Grænland en hiti jókst um það leyti. Stóraukin þorskgengd við Vestur-Grænland í byijun þriðja áratugar síðusm aldar hafði mikil áhrif við ísland er komu fram um 1930. Þannig virðist sem sveiflur í sjávarhita við vestanvert Grænland hafi meiri áhrif á þorskgengd hér við land en sveiflur í sjávarhita við strendur íslands.11 AÐLOKUM Sigurður Þórarinsson taldi að sagnffæðingar þyrftu að eiga samstarf við raunvísindamenn því saga eldsumbrota, landskjálfta, loftslagsbreytinga og hafíss hefðu mótað líf þjóðarinnar. Saga þjóðarinnar væri í reynd saga baráttu við náttúmöflin.111 Þetta sagði Sigurður árið 1956. Við 1100 ára afmæli íslandsbyggðar, 18 ámm síðar, Sagnir 2005 87
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.