Sagnir - 01.06.2005, Blaðsíða 43

einnig héraðsmót í sveitum landsins undir forystu ungmennafélaganna,
leystu þjóðhátíðarmót af hólmi alls staðar á landsbyggðinni nema í
Vestmannaeyjum. Því er rétt að beina sjónum að þessum mótum og
kanna hvers kyns þau voru.
héraðsmót ungmennafélaga hefja göngu
SÍNA
Norðlenskir ungmennafélagar héldu uppteknum hætti og voru með
íþróttamót á fæðingardegi Jóns Sigurðssonar árið 1910. Að þessu sinni
var mótið haldið á Húsavík og hafði ungmennafélag staðarins, Ófeigur
í Skörðum, forstöðu þess á hendi. Talsverður hátíðarbragur var á
mótinu sem hófst með skrúðgöngu frá kirkjunni til hátíðarsvæðisins.
Þar var mótið sett og svo var flutt minni Jóns Sigurðssonar."'* Keppt var
Á
Keppendur og áhorfendur hlýða á biskup setja vígslumót
Melavallarins 17. júní 1911.
í ýmsum íþróttum svo sem kapphlaupi og stökkum, þar á meðal
hástökki á stöng sem í dag er kallað stangarstökk. Einnig var keppt í
sundi, glímum og knattsparki. Þetta mót var að öllu leyti hliðstætt
mótinu sem haldið var á Akureyri árið á undan.
Nú létu sunnlenskir ungmennafélagar einnig að sér kveða. Hinn 9.
júlí 1910 var haldið fyrsta héraðsmót ungmennasambandsins
Skarphéðins að Þjórsártúni í Rangárvallasýslu í blíðskaparveðri.
Geysilegur mannfjöldi sótti hátíðina. Þangað komu um þrjár þúsundir
manna af Suðurlandi og svo var sagt að nálægar sveitir hafi nær því
tæmst af fólki. Mótið hófst með skrúðgöngu íþróttamanna og áhorfenda
upp á íþróttasvæðið. Var þar stórt afgirt svæði og fánum skrýddur pallur
á því miðju til íþrótta og ræðuhalda. Formaður mótsnefndar, Guðlaugur
Þórðarson í Króktúni setti samkomuna kl. ellefú árdegis og bauð menn
velkomna. Þá flutti Helgi Valtýsson, sambandsstjóri UMFI, ræðu og
hvatti menn til ffamsóknar og sjálfstæðis. Hápunktur mótsins var
kappglíma 18 ungra manna um silfúrskjöldinn „Skarphéðin“ sem
sambandið hafði látið gera til heiðurs besta glímumanni Suðurlands.
Einnig var keppt í hlaupum og stökkum og þótti samkoman takast
afburðavel."1 Eftir þessa góðu byxjun varð mótið árlegur viðburður. Það
Eftir þessa miklu hátíðahrinu mátti sá
íslendingur vera bæði blindur og
heyrnarlaus sem ekki vissi að 17. júní
var fæðingardagur Jóns Sigurðssonar
og að nú var öld liðin frá fæðingu
hans.
leysti þjóðhátíðir Ámesinga og Rangæinga af hólmi og fór oftast fram
um mánaðamótin júní/júlí ár hvert. Fljótlega bættust við árviss
héraðsmót Skagftrðinga (1912), Borgfirðinga (1913), Þingeyinga
(1915) og Austfirðinga (1915)“* fyrir utan smærri mót.
„En sautjándijúní hefur sigrað"
STÓRHÁTÍÐIN 17. JÚNÍ 1911
Þegar 100 ára ártíð Jóns Sigurðssonar nálgaðist leyndi sér ekki að
landsmenn voru staðráðnir í að minnast hennar rækilega. Auglýsingar
um hátíðir víðs vegar tóku að birtast í blöðum skömmu eftir áramót og
jafnt og þétt síðan. Iþróttasamband Reykjavíkur vann kappsamlega að
því að fúllgera Melavöllinn og tókst það fyrir atbeina dr. Valtýs
Guðmundssonar sem ábyrgðist 2000 króna lán til verksins."”1
Hátíðamefnd var kosin af bæjarstjóm Reykjavíkur og ýmsum félögum
bæjarins til að undirbúa hátíðahöld í tilefoi afmælisins.
Merkasti viðburður dagsins var að Háskóli íslands var stofnaður.
Stofndagurinn var sýnilega valinn í virðingarskyni við Jón Sigurðsson.
Opnuð var stór iðnsýning í Bamaskóla Reykjavíkur sem safnað hafði
verið til víðsvegar af landinu. Bókmenntafélagið minntist forseta síns
og flutti aðsetur sitt til íslands þennan dag en hafði áður starfað
samtímis á Islandi og í Danmörku. Skáldin Þorsteinn Erlingsson og
Guðmundur Guðmundsson ortu kvæði til heiðurs Jóni.
Þá er best að snúa sér að íþróttamótinu sem lengi vel var kallað
fyrsta Landsmót UMFÍ. Það vakti langmesta athygli af viðburðum
dagsins. í skrúðgöngunni út á íþróttavöll tóku þátt um sjö þúsundir
manna. Þar var keppt í ýmsum íþróttum sem almenningi vom ekki
meira en svo kunnar. í marsmánuði birtust í Visi ítarlegar lýsingar og
leikreglur fyrir íþróttagreinar mótsins. Þar mátti nefúa kappgöngu,
hlaup yfír girðingar (grindahlaup), langstökk með og án tilhlaups,
stangarstökk á hæð, knattkast, spjótkast, kúluvarp og reiptog."”1'
Fullvíst er að sumar þessar íþróttir höfðu aldrei sést í keppni á landinu
fyrr svo þetta var forvimilegt í meira lagi. Biskup íslands sá um
setningu mótsins, sem var mjög hátíðleg, en það var um leið vígslumót
hins nýja íþróttavallar. Keppnisgreinar mótsins voru fimleikar, glíma,
Baráttan milli þessara daga hefur nú
staðiö í nokkur ár og hefur vaidið
dálitlum ruglingi. En 17. júní hefur
sigrað.
lyftingar, sund, knattspyma og margar greinar fijálsíþrótta. Engar
konur vom meðal keppenda en fimleikakonur ungmennafélagsins
Iðunnar sýndu fimleika við góðan orðstír. Verðlaunapeningar vom
veittir úr silfri og eir með mynd Jóns Sigurðssonar. Var það í fyrsta sinn
sem gerð var andlitsmynd íslendings á pening en lengi höfðu danskir
kóngar prýtt myntir þær sem íslendingar nomðu til daglegs brúks.
Keppni stóð á hveiju kvöldi í heila viku og að henni lokinni var efnt til
samkvæmis og útbýtt þar verðlaunum, bæði peningum og
verðlaunaskj ölum.’""'
Fjölmargar samkomur vom haldnar víða um land 17. júní og vom
þær flestar á vegum ungmennafélaganna sem höfðu nú tekið daginn
upp á arma sína. Hátíðir vom haldnar í Hvalfirði, Borgarfirði, á
Hrafnseyri, Borðeyri, Sauðárkróki, Möðruvöllum, Akureyri,
Vaglaskógi, Grænavatni við Mývatn, Húsavík, Klifshaga við Axarfjörð,
Vopnafirði, Borgarfirði eystra, Seyðisfirði, Eskifirði, Öræfúm og
víslega fleiri stöðum sem ekki hafa borist nákvæmar fréttir af.
Allsstaðar vom ræðuhöld og íþróttir. Við Norðurá í Borgarfirði var
haldin hátíð 24. júní og var þar sameinuð vígsluhátíð nýrrar brúar yfir
ána og minningarhátíð Jóns Sigurðssonar forseta.”“v Á Hrafnseyri var
afhjúpaður minnisvarði um Jón Sigurðsson við hátíðlega athöfii 17.
júní og þar vom sem vænta mátti haldnar fjölmargar ræður og Jóns
Sigurðssonar minnst rækilega.""1 Norðlensku ungmennafélögin héldu
sitt þriðja árlega íþróttamót á fæðingardegi Jóns Sigurðssonar, „Jóns
Sigurðssonar deginum,“ eins og hann var nefndur í Vísi í fféttafrásögn.
Gaf það í engu eftir tveim fyrri mótum og var keppt í fjölmörgum
íþróttum, svo sem glímum, sundi, veðreiðum, hlaupum, skotfimi og
hjólreiðum."xv"
Eftir þessa miklu hátíðahrinu mátti sá íslendingur vera bæði blindur
og heymarlaus sem ekki vissi að 17. júní var fæðingardagur Jóns
Sigurðssonar og að nú var öld liðin frá fæðingu hans. Enginn vafi leikur
á að ungmennafélög landsins vom virkust í að breiða þennan boðskap
út. Fyrsta ungmennafélagið, Umf. Akureyrar, var stofhað 1906 en
ungmennafélög á landinu vom orðin 120 talsins þegar hér var komið
Sagnir 2005 41