Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 62

Sagnir, 29. árgangur
Guðmundi Sveinbjörnssyni skrifsstofustjóra árið 1928
að virkjunarbeiðnin yrði látin bíða.46 Jónas tók þó fram
að þeir ætluðu sér ekki að virkja sjálfan fossinn en „slíkt
mannvirki á þessum stað mundi særa fegurðartilfinning
manna ... ef bygðir yrðu ljótir steinsteypukassar á vestari
bakka Almannagjár."47 Hann afsakaði þó þá félaga með
því að þeir vildu hita og lýsa upp heimili sitt. Reyndar
virðist hugsanleg virkjun ekki vera neitt stórmál í hugum
þingmanna, enda bar Jónas þetta frekar hæversklega fram.
Bernharður Stefánsson, þingmaður Framsóknarflokksins,
var hlynntur friðuninni og mælti með henni en talaði
jafnframt um mikilvægi þess að geta virkjað ár. Magnús
Guðmundsson, þingmaður Ihaldsflokksins, taldi það
jákvætt að menn nýttu sér ár og strauma til virkjunar.
Var augljóslega erfítt að mæla gegn þvf að fólk vildi nýta
krafta náttúrunnar til að lýsa upp hús sín enda yrðu það
augljósar framfarir fyrir fólkið í landinu að fá rafmagn.
Ekkert varð þó úr þessari virkjun á næstu árum
Hvað girðingarumræðuna varðaði nýtti Jónas sér rök
Guðmundar Davíðssonar þegar hann taldi að ekki þyrfti
að girða eins mikið og menn héldu, en Guðmundur hafði
talað um það í grein árið 1926 að flatarmál svæðisins væri
37 ferkílómetrar en ummál um 25,5 kílómetrar. Þar afværi
Almannagjá, Hrafnagjá og strandlengja Þingvallavatns
sjálfgirt og væri það samtals um 17,3 km af áður sögðum
25,5 km. Því þyrfti einungis að girða rétt rúma 8 km.48
Það kemur þó fram í greinargerð Þingvallanefndar árið
1948 að þá þurfí umsjónarmaður að huga að 20 km
langri girðingu.49 Hvort þetta hafi verið áróðursbragð hjá
Guðmundi skal ósagt látið.
Magnús Guðmundsson þingmaður talaði um það að
girða þyrfti meðfram veginum inn í Kaldadal og miklar
líkur yrðu á því að girðingarnar lægju niðri langt fram
eftir vori vegna snjóþyngsla. Ennfremur jafngilti það
dauðadómi yfir býlunum að banna þar sauðfjárrækt vegna
lítilla engja. Aætlaði hann síðan að friðunarkostnaðurinn
myndi hlaupa upp í 100.000 kr., þar sem nú þegar væru
skaðabætur til prests orðnar 15.000 kr.50 Magnús endaði
síðan á að segja: „Eins kann jeg illa við að láta þingnefnd
hafa stjórn á jarðeignum. Það er utan verksviðs þingsins.
Það fer með löggjöfina, en ekki framkvæmdarvaldið.
Þetta heyrir undir stjórnina.“51
Pétur hélt áfram að verja bændur og búfé gegn þeim
ásökunum að það væri þeim að kenna að skóginum
færi aftur. Taldi Pétur að það hefði verið sökum
kolagerðarinnar, en nú færi skóginum fram.52 Ennfremur
benti hann á að bæði útsvar og fjallaskilakostnaður myndi
falla á ríkið sem gæti orðið umtalsvert.53
Önnur gagnrýni á frumvarpið sneri að setningunni:
„villidýralíf, sem þar kynni að geta þrifist, skal vera
algerlega friðað." Vöruðu andstæðingar við að þarna
væri verið að friða refinn. Jón Þorláksson sagði þetta
stangast á við lög um eyðingu refa og því þyrfti að fella
þetta út. Magnús Torfason benti á í umræðum á þinginu
að rottur og mýs gætu orðið aðgangsharðar, því þyrfti
að hafa heimild til að veiða.54 Talsverð greinarskrif urðu
um þetta í blöðunum og fannst einum greinarhöfundi,
sem kallaði sig X, þetta illa til fundið „að gera Þingvelli
og umhverfi að friðlýstum reit fyrir refi og grenlægjurí'55
Guðmundur Davíðsson svaraði greininni á þann veg
að drápin á refnum væru siðlaus og guðlaus og taldi að
menn ættu að hafa meiri áhyggjur af illri meðferð sinni á
kindum en að refurinn krækti í eitt og eitt lamb „en víst
er um það, að við enga skepnu beita menn eins þrælslegri
drápsaðferð og tófur!‘5é Jón Baldvinsson ætlaði þó ekki
að láta hanka sig á refafriðun og sagði að vitanlega kæmi
það „ ekki til mála, að þetta friðlýsta svæði eigi að verða
einskonar uppeldisstofnun fyrir refi, eins og drepið var á
í einu dagblaðinu nýlega.”57 Enda var þessum lið breytt í:
„Skógurinn og villidýralíf, sem þar kynni að geta þrifist,
skal vera algerlega friðað. Þó skal nefndin gera ráðstafanir
til eyðingar þeim dýrum og fuglum, sem gera usla á hinu
friðlýsta svæði eða vinna búfjenaði hjeraðsmanna tjón!‘58
Niðurstöður
Friðunar- og náttúruhugmyndir ruddu sér rúms hér á
landi á tímum mikils breytingaskeiðs í sögu þjóðarinnar.
Guðmundur Davíðsson var ötull talsmaður þeirra og á
margan hátt með aðrar áherslur á náttúrusýn landsins
en einvörðungu skógræktaráhuga. Hann virðist hafa
viljað sjá hér friðlýst svæði sem fengi að þróast af sjálfu
sér, þar sem börn og fullorðnir gætu lært um náttúruna
og notið hennar en þó fyrst og fremst lært að virða hana.
Hugmyndir Guðmundar hittu að sumu leyti beint í
mark sökum mikilvægis Þingvalla sem sameiningarstaðar
íslensku þjóðarinnar. Fólk vildi sjá staðinn dafna, að hann
væri vel hirtur, snyrtilegur og nokkurs konar kyndilberi
þjóðarinnar, sem hún gæti sýnt erlendum gestum sínum
án minnkunar.
Helstu rök gegn friðun lágu í stærð svæðisins, þ.e. túlkun á
því hvar hin eiginlega þinghelgi lá og hvar væri því þörf á að
friða. Því í hinni eiginlegu þinghelgi var það einkum fólk
úr kaupstöðunum sem gerði óskunda með fyllerísferðum
og brambolti Vildu andstæðingar friðunar meina að, ef
tilgangurinn með stærð svæðisins væri eingöngu sá að
friða skóginn, væri nóg að sitja sér skógarfriðunarlög
um svæðið og reyna ýta undir rétta nýtingu bænda á
60